Historia chińskich sztuk walki

Andrzej Kalisz
HISTORIA CHIŃSKICH SZTUK WALKI - CZĘŚĆ 1

Przytaczane w wielu publikacjach informacje o historii chińskich sztuk walki częściej opierają się na legendach, niż mają potwierdzenie w autentycznych źródłach historycznych. Dopiero niedawno zaczęły powstawać w Chinach większe prace na ten temat, oparte na poważniejszych badaniach. Na Zachodzie natomiast wciąż jeszcze brak takich opracowań.

Chciałbym zatem Czytelnikom, którzy nie mogą skorzystać bezpośrednio z chińskich źródeł, przedstawić w ogólnym zarysie historię chińskich sztuk walki, opierając się na szeregu syntetycznych opracowań oraz na artykułach publikowanych w Chinach.

Rozpocznę od prehistorii i pierwszych epok historycznych, by przez wieki i tysiąclecia przejść w kolejnych odcinkach do czasów najnowszych. Będę starał się omówić związek rozwoju sztuk walki z uwarunkowaniami politycznymi, gospodarczymi, metodami prowadzenia wojen, kulturą i zwyczajami, filozofią i wierzeniami religijnymi. Wyjaśnię mechanizmy kształtowania się rozmaitych nurtów sztuk walki i opowiem o ich wzajemnych przenikaniu się. Przedstawię także różne funkcje, jakie sztuki walki spełniały od najdawniejszych czasów.





PREHISTORIA

Walka jest czymś powszechnym w świecie zwierząt i od zawsze towarzyszyła człowiekowi. O początkach sztuki walki można zatem mówić już od samych początków istnienia gatunku ludzkiego.

Człowiek pekiński (sinantrophus pekinensis, zaliczany do gatunku homo erectus), który żył w okolicach obecnego Pekinu w okresie od około 500 do 200 tysięcy lat temu, posługiwał się już ogniem i narzędziami z kamienia i kości. Polował on m.in. na niedźwiedzie, słonie i tygrysy szablozębe. Wykorzystywał przy tym kije, w tym o ostrym końcu oraz pochodnie. Sinanthropus prawdopodobnie polował także na innych przedstawicieli swojego gatunku - o czym świadczą kości wykazujące ślady opalenia w ogniu i pogruchotania dla wydobycia szpiku, tak jak kości zwierząt na które polowano.

Tak samo więc jak i gdziekolwiek indziej, na terenie Chin najwcześniejsi ludzie również musieli doskonalić sprawności i umiejętności niezbędne do polowania. Podobne umiejętności niezbędne były w walce o żywność, o terytorium, czy o własność (w miarę rozwoju społeczeństwa).

Te same narzędzia, przy pomocy których polowano, były także bronią używaną w walce z innymi ludźmi. Najwcześniejsze z nich były zapewne drewniane, jednak nietrwałość drewna sprawia, że takie narzędzia i bronie w większości nie zachowały się. Do wyjątków należy odnaleziony w Yuyaohemudu w prowincji Zhejiang drewniany grot włóczni datowany na epokę neolitu.

W wykopaliskach sprzed 30 tysięcy lat odnaleziono kamienne groty. Już wtedy lub może jeszcze wcześniej posługiwano się zatem bronią złożoną, z kamiennymi ostrzami mocowanymi do drzewca. Z tego samego okresu pochodzą mniejsze groty kamienne i kościane, świadczące o istnieniu już wówczas łucznictwa.
10 tysięcy lat temu ostrza z gładzonego kamienia przybierały już bardzo różne kształty, odpowiednio do założonej funkcji, sposobu użycia. Jednym z wykorzystywanych materiałów był nefryt. Dotyczące tego wzmianki w starych tekstach dopiero niedawno zostały potwierdzone przez archeologów.

Tworzenie broni - noży, pik, toporów i innych, pociągało za sobą rozwijanie umiejętności posługiwania się nimi.

W pierwotnym społeczeństwie kultura stanowiła pewną jedność, bez podziału na odrębne sfery, jak wierzenia, wychowanie, czy rozrywka. Bardzo często rytuały religii totemistycznych przyjmowały formę tańca - była to jednocześnie forma przekazu wiedzy i umiejętności. Taki rytualny taniec odzwierciedlał techniki stosowane w polowaniu lub walce, a także nastawienie psychiczne, czujność, determinację, odwagę. Tańce myśliwych i tańce wojenne były zapewne zaczątkiem form (quantao, taolu), stosowanych w treningu późniejszych sztuk walki.

Historia chińskich sztuk walki - 2

Przed epoką klasyczną - do około VIII w. p.n.e.

Tradycyjna historiografia chińska mówi o postaciach władców-bóstw, którym przypisuje się stworzenie cywilizacji: Fuxi, Shennong (Boski Rolnik), Huangdi (Żółty Cesarz), Shaohao, Zhuanxu. Następnie panować mieli wielcy władcy-ludzie: Yao i Shun. Potem rozpocząć się miało panowanie dynastii Xia (2205-1766 p.n.e.). Do dziś nie jest ona jednak uważana za historyczną, ponieważ nie zachowały się tak wczesne źródła pisane, a informacje na ten temat pochodzą z zapisków o ponad tysiąclecie późniejszych.

O historii w naukowym rozumieniu można mówić dopiero od epoki określanej Shang lub Shang-Yin (1766-1123 p.n.e.). Wiedzę o niej opieramy na łącznej analizie klasycznych źródeł chińskich traktujących o historii (pochodzących jak wspomniano z późniejszych czasów, więc nie można ich uznać za właściwe źródła historyczne danych czasów), wykopalisk i najwcześniejszych zapisków, pochodzących właśnie z tej epoki.

Shang-Yin, to początki epoki brązu. Wiele zapisów, które przetrwały z tamtych czasów to właśnie napisy na naczyniach z brązu. Bardzo często naczynia takie powstawały dla upamiętnienia jakiegoś wydarzenia i zawierały inskrypcje tego wydarzenia dotyczące. Można je zatem traktować jako dokumenty epoki. Ponieważ jednak od dawna w Chinach rozwinęło się kolekcjonerstwo takich przedmiotów, popularne stało się też fałszerstwo, przez co ocena autentyczności bywa czasem utrudniona.

Bardzo ważnym źródłem są inskrypcje na kościach wróżebnych (np. kość łopatkowa jelenia, skorupa żółwia, czaszki zwierząt, a czasem i ludzi). Na kościach tych ryto pytania (dostarczają one istotnej wiedzy o zwyczajach, a także wydarzeniach historycznych), a następnie przyżegano, odczytując odpowiedź z układu pęknięć.
System pisma z tego okresu uważa się za dość rozwinięty, musiał już on mieć za sobą pewną historię rozwoju. Stąd wniosek, że teoretycznie możliwe jest odkrycie zabytków pisma wcześniejszych, i przesunięcie pisanej historii Chin w nieco dalszą przeszłość.

Od roku 1122 p.n.e. datuje się dynastia Zhou. Wiemy, że jej władcy przybyli z terenów położonych nieco bardziej na zachód niż obszary Shang-Yin. Mówi się o zwycięstwie kultury prosa, uprawianego przez przodków Zhou na wyżynie lessowej, nad kulturą ryżu, uprawianego na nadmorskich nizinach przez Shang. Ciekawostką jest, że tak samo jak nazwę dynastii Shang, zapisuje się w języku chińskim także słowo oznaczające kupca. Niektórzy sądzą, iż wynika to stąd, że elita Shang po pokonaniu przez Zhou zajęła się właśnie kupiectwem.

Tutaj zajmiemy się tylko pierwszą częścią epoki Zhou, ponieważ wydaje się, że wiele ją jeszcze łączy z epoką Shang, a nie ma na jej temat tak wielu źródeł, jak w przypadku późniejszych okresów tej epoki. Okresy Wiosen i Jesieni oraz Walczących Królestw potraktujemy osobno także dlatego, że uważa się je za wyjątkowo ważną, klasyczną epokę kultury Chin.




Wizerunek stojaka z bronią - epoka Shang

Obszar, gdzie kształtowała się kultura Chin, to w dużej mierze płaskie równiny. Sprzyjało to wykształceniu się specyficznej formy prowadzenia wojen, z wykorzystaniem wozów bojowych. Było to charakterystyczne w epokach Shang i Zhou. Zwykle obsługę wozu stanowiło trzech wojowników. Dowódcą był łucznik. Drugi wojownik wkraczał do akcji, gdy wozy zbliżały się i zahaczały się o siebie - posługiwał się on bronią drzewcową, najczęściej mao lub ge. Trzeci zajmował się powożeniem.

Mao to broń zbliżona do dzisiejszej włóczni qiang. Służyła przede wszystkim do kłucia. Ge służyło do zahaczania i cięcia oraz do kłucia poprzez poprzeczny ruch drzewca (tzw. dziobanie – zhuo). Ji, to połączenie mao i ge. Do broni związanej ze sposobem walki przy użyciu wozów bojowych zalicza się też shu, jednak nie ma zgodności co do jej funkcji. Do długiej broni drzewcowej zaliczane są też topory fu i yue.




Ji z epoki Shang. Po lewej rysunek znaleziska. Po prawej rekonstrukcja.

W epoce Shang w użyciu były już miecze jian. Ze względu na użycie miękkiego brązu były one krótkie (20-40 cm) i faktycznie przypominały dłuższe sztylety. Istniały też szable dao, o podobnej długości.




Topór yue - epoka Shang

Istotną częścią uzbrojenia były tarcze dun, które miały różne kształty i rozmiary, zależne prawdopodobnie od tego, czy używali ich piechurzy, czy też wykorzystywane były przez załogi wozów bojowych.

Chociaż w epoce Shang istniały już groty strzał wykonane z brązu, to ponieważ był to materiał stosunkowo drogi, a wystrzelone strzały trudno było odzyskać, najczęściej wykorzystywano groty z kamienia lub z kości.

W epoce Zhou łucznictwo było nie tylko elementem wyszkolenia wojskowego, ale także formą rytuału, bardziej lub mnie rozbudowanego, w zależności od rangi organizatora i uczestników.




Tarcze łucznicze z epoki Zhou

Walka wręcz była wykorzystywana od najdawniejszych czasów, zwykle wówczas, gdy utracono broń, lub nie było jej właśnie pod ręką. Teksty z epoki klasycznej odwołujące się do wcześniejszych czasów mówią, że walka wręcz, określana jako jueli była elementem wyszkolenia i promocji żołnierzy. Wspomina się też o polowaniu bez uzbrojenia na zwierzęta. Stosunkowo wiarygodnym dziełem jest Shijing - Księga Pieśni. Jest to zbiór utworów poetyckich, których język wyraźnie wskazuje na ich starsze pochodzenie, podczas gdy w innych przypadkach możemy mieć do czynienia z projekcją późniejszych poglądów i wyobrażeń na wcześniejsze czasy.

Tańce wojenne od najdawniejszych czasów były pewnym połączeniem rytuału, zabawy i treningu wojowników. Dzieła klasyczne wspominają legendę o tańcu wojennym ganqi z przedhistorycznej epoki Xia. Uważa się, że znak fa, często powtarzający się wśród napisów na kościach wróżebnych epoki Shang oznacza właśnie taniec wojenny. W epoce Zhou istniał wielki taniec wojenny – dawuwu, którego choreografia ilustrowała zwycięstwo nad Shang. W Księdze Pieśni pojawia się też termin taniec naśladowczy - xiangwu, gdzie naśladowanie odnosiło się do ruchów bronią stosowanych w walce. Uczono go młodzieńców, którzy ukończyli 15 lat.

Zmieniony przez - dacheng w dniu 2009-08-28 00:01:15

Historia chińskich sztuk walki - 3

Wiosny i Jesienie, Walczące Królestwa

Epoki Wiosen i Jesieni (VIII-V w. p.n.e.) oraz Walczących Królestw (V-III w. p.n.e.), to klasyczna era chińskiej kultury, okres gdy kształtowały się główne nurty myślowe Chin, z konfucjanizmem i taoizmem na czele. Wbrew pozorom nie był to okres pokoju, ale nieustannych walk i zmian. Taka właśnie sytuacja sprzyjała wykształceniu się i dynamicznemu rozwojowi wielu współzawodniczących szkół myśli. Szybko rozwijała się także sztuka wojenna i technologia produkcji broni.

W początkowym okresie Wiosen i Jesieni miecze wykonywano z brązu, natomiast żelazo, którego technologia produkcji nie była wtedy jeszcze dostatecznie zaawansowana, wykorzystywano raczej do produkcji narzędzi. W produkcji broni żelazo zaczęto szerzej stosować dopiero w końcowym okresie Wiosen i Jesieni.

Żelazne miecze mogły być znacznie dłuższe od mieczy z brązu. W epoce Walczących królestw typowa długość miecza to około 1 m. Zdarzały się jednak miecze oburęczne o długości nawet 1,4 m. Była to era wielkiego rozwoju płatnerstwa. Po dziś dzień powtarza się nazwy sławnych mieczy wykutych w tamtych czasach.




Rekonstrukcja wozu bojowego z epoki Wiosen i Jesieni

Podczas gdy wcześniej wojny prowadzono głównie przy pomocy wozów bojowych, teraz, gdy terytorium "państw środka" poszerzało się na południe, tam gdzie mniej było równin, a więcej gór i rzek, coraz większe znaczenie miała też piechota i oddziały przemieszczające się przy pomocy łodzi. Później rozwinęła się także jazda. Główną bronią żołnierzy stał się miecz, który wcześniej miał zastosowanie raczej w obronie własnej, a nie na polu bitwy.

Miecz i posługiwanie się mieczem były wysoko cenione. Sztukę tę uważano już wtedy za coś więcej niż tylko umiejętność walki przy pomocy miecza. Wiązano ją z doskonaleniem charakteru, mówiono o harmonii z dao (tao). Posiadanie doskonałego miecza było powodem do dumy. Arystokraci zwykle nosili przy sobie miecz. W państwie Qin, które później dało początek pierwszemu cesarstwu, urzędnikom wydano wręcz nakaz noszenia miecza.

Szczególną wagę przywiązywano w tych czasach do umiejętności łuczniczych. W związku z rozwojem konnicy nastąpiło zapożyczenie wzoru ubioru od ludów koczowniczych z północy, co ułatwiło strzelanie z łuku podczas jazdy. Znaczący dla rozwoju sztuki wojennej był też wynalazek kuszy.

Ponieważ ciągle toczyły się wojny, władcom poszczególnych państw zależało, by wśród ich poddanych było jak najwięcej ludzi wprawnych w walce. Ludność cywilną zachęcano do ćwiczeń w walce i nagradzano tych, którzy się wyróżniali. Wcześniej w sztuce wojennej kształcono synów szlachty. Teraz wojownicy często wywodzili się z prostego ludu.

Stopniowo wykształciła się warstwa wojowników xia - ludzi, którzy na życie zarabiali dzięki znajomości sztuki wojennej, nie będąc przy tym żołnierzami. Zapoczątkowany został rozwój tak zwanych ludowych sztuk walki. Wystąpił wyraźny podział na metody mające zastosowanie na polu bitwy oraz wykorzystywane w indywidualnych pojedynkach.




Rekonstrukcja kuszy na podstawie wykopaliska z epoki Walczących Królestw

W armii istotne było przygotowanie do walki w określonym szyku, przy stosunkowo ograniczonym repertuarze technicznym. Zadaniem żołnierza było walczyć, utrzymując ścisły szyk, kosztem poświęcenia życia. Sztuka walki indywidualnej pociągała za sobą natomiast znacznie większe zróżnicowanie techniczne i taktyczne. Tutaj celem była obrona własnego życia. Oczywiste więc było bardziej różnorodne poruszanie się, momenty wyczekiwania, zwody, uniki, wycofania, co nie było dopuszczalne z punktu widzenia walki w szyku na polu bitwy. Na polu bitwy ceniono siłę. Do armii starano się rekrutować przede wszystkim ludzi młodych, zdrowych, silnych. W ludowych sztukach walki chodziło natomiast o to, żeby każdy, także stary i stosunkowo słaby, miał szansę bronić się i walczyć. Musiało więc nastąpić wykształcenie odrębnych metod treningowych, broni i form nauczania. Tak zaczęło kształtować się to, co dziś znamy jako kung-fu. Poza metodami posługiwania się bronią, ćwiczono także walkę wręcz, zwaną bo lub xiangbo.

Wśród wojowników xia było wielu wędrownych nauczycieli, czy ludzi, którzy wynajmowali się do wykonania określonych zadań, na przykład ochrony. W epoce ciągłych wojen, intryg i zmieniających się sojuszy wielu było też szpiegów i zamachowców.

Widzimy, że rozpoczął się proces różnicowania form walki. Z jednej strony były metody bitewne, z drugiej indywidualna sztuka walki. Oprócz funkcji praktycznego wykorzystania na wojnie, czy w indywidualnej obronie, zauważyć można, że znaczenie miała także funkcja rozrywkowa.

Zapasy jueli były ważną formą treningu żołnierzy, traktowaną jako podstawa przygotowania do nauki posługiwania się bronią. Równocześnie były one swoistą formą współzawodnictwa i rozrywki. W epoce Walczących Królestw dostojnicy zabawiali się oglądaniem pojedynków. Dla ich przyjemności odbywały się też pojedynki na miecze. Wykształciła się kategoria zawodowych szermierzy, występujących w takich pojedynkach, które często kończyły się poważnymi obrażeniami i wypadkami śmiertelnymi. Zjawisko to krytykował m.in. taoistyczny filozof Zhuang-zi.

Do nauki sztuk wojennych przywiązywano wagę także w kręgach uczonych i filozofów. Konfucjaniści kładli nacisk m.in. na naukę strzelania z łuku i powożenia wozami bojowymi. Zapisy mówią, że uczeń Konfucjusza Zi Lu był biegły w posługiwaniu się mieczem. Konfucjuszowi przypisuje się sformułowanie, że uczony powinien posiadać umiejętności wojenne, a wojownik wiedzę cywilną. Podkreślanie znaczenia etyki - wude (cnoty wojownika) w kung-fu, to dziedzictwo konfucjanizmu.




Konfucjusz obserwuje ćwiczących strzelanie z łuku (rycina z późniejszej epoki)

Znajomość sztuki wojennej powszechna była wśród zwolenników filozofa Mo-zi. Wywodzili się oni z kręgów żołnierzy, potępiali wojny zaborcze, ale zalecali przygotowania do wojny obronnej. Postulatem ich filozofii była powszechna miłość. Szkołę tę, która nie przetrwała poza epokę klasyczną, nazywa się szkołą altruistów.

Na późniejszy rozwój kung-fu ogromny wpływ miały koncepcje taoistyczne. Brak jest jednak relacji o bezpośrednim związku pierwszych taoistów ze sztukami walki. Fragmenty dotyczące teorii posługiwania się mieczem znaleźć można w dziele Zhuang-zi, jednak miało to miejsce przy okazji krytyki zjawisk, takich jak traktowanie pojedynków na ostre miecze jako rozrywki.

W teorii sztuk walki posługiwano się już wówczas koncepcją komplementarnej jedności yin i yang. Dziś potocznie koncepcję tą uważa się za taoistyczną. Faktycznie jednak nie została ona sformułowana przez taoistów, lecz przez odrębną szkołę filozoficzną, nazywaną właśnie szkołą yin i yang (yinyangjia). Także słynna koncepcja pięciu przemian - wuxing, oryginalnie była produktem tej szkoły. Utraciła ona później swą odrębność, a jej koncepcje stały się podstawowe dla całej myśli chińskiej.

Z końcowego okresu epoki Wiosen i Jesieni pochodzi słynna "Sztuka wojenna" Sun-zi. Traktuje ona o sztuce prowadzenia wojny, ale koncepcje tam zawarte wpłynęły także na rozwój indywidualnej sztuki walki (a dziś stosowane są jeszcze szerzej, np. w biznesie).

Historia chińskich sztuk walki - 4

Początki cesarstwa - Qin, Han, Trzy Królestwa.

W końcowym okresie epoki Walczących Królestw (V - III w. p.n.e.) największą potęgę uzyskało państwo Qin, stopniowo podbijając pozostałe "państwa środka". W 221 roku p.n.e. król Zheng ogłosił się Qin Shi Huangdi - pierwszym cesarzem państwa Qin.

Pierwsza dynastia upadła wyjątkowo szybko. Rok 206 p.n.e., to początek panowania kolejnej dynastii - Han, która przetrwała aż cztery stulecia, przedzielona okresem określanym jako rebelia Wang Manga (9-25 r. n.e.). Zwykle mówi się o wcześniejszej lub zachodniej dynastii Han (206 r. p.n.e.-8 n.e.) oraz późniejszej lub wschodniej dynastii Han (25-220 r. n.e.). Do dziś naród chiński określa siebie jako ród Han.

Po upadku dynastii Han nastąpił długi okres rozpadu i nieustających wojen, którego pierwszy etap to epoka Trzech Królestw (220-280 r. n.e.). Jeden z bohaterów tej epoki - Guan Yu, uznany później został za bóstwo wojny. Barwny, chociaż ze względu na oddalenie w czasie, niekoniecznie wierny obraz tej epoki rysuje słynna czternastowieczna powieść "San Guo Yan Yi" ("Opowieści o trzech królestwach").

Wcześniej, w okresie Walczących Królestw, rządzący zachęcali poddanych do nauki walki, by mieć zaplecze dla rekrutacji żołnierzy do swoich armii. Jednak po zjednoczeniu Chin i powstaniu cesarstwa Qin, umiejętności walki wśród ludu widziano jako zagrożenie dla władzy. Stąd działania zmierzające ku temu, by zwykli ludzie nie zajmowali się walką i powszechne konfiskowanie broni. Doskonalona była natomiast sztuka wojenna w armii. Odkrywane od lat 70. XX wieku w okolicy Xi'an terakotowe figury w grobowcu pierwszego cesarza są znakomitym świadectwem zbroi i uzbrojenia wówczas stosowanego.




Łucznicy - epoka Han

Również na początku epoki Han zakazano uprawiania sztuki wojennej wśród ludu. Sytuacja zmieniła się później, ze względu na wzrost zagrożenia ze strony koczowników Xiongnu (uważa się, że od Xiongnu pochodzą Hunowie, którzy później dotarli do Europy). Dążono wówczas przede wszystkim do tego, by jak najwięcej z mieszkańców pogranicza było przygotowanych do wojny oraz stosowano politykę zagęszczania populacji chińskiej na północnych rubieżach. Źródła mówią, że "nie było podziału na rolników i żołnierzy". Rozwijano jazdę i zachęcano do hodowli koni. Metody walki rozwijały się podczas wojen z Xiongnu.

Miecz był główną bronią wojska w okresie Qin (zdumienie uczonych wywołały miecze z wykopalisk z tej epoki, które jak się okazało były... chromowane) i na początku epoki Han. Później stopniowo stracił znaczenie na polu bitwy na rzecz szabli (stało się to zapewne dlatego, że wojownicy szybkiej, zwrotnej konnicy, niezbędnej do walki z Xiongnu, szerzej wykorzystywali zamachowe ruchy tnące i rąbiące w walce), ale rozwijał się jako broń osobista, i jednocześnie drogocenny przedmiot, którym się chlubiono. W epoce Han można spotkać się z podobnym traktowaniem szabli, lecz odkąd stała się ona podstawową bronią żołnierzy w epoce Trzech Królestw, miecz niepodzielnie już utrzymywał swą arystokratyczną pozycję.

Źródła wspominają o pokazach jian wu - tańca miecza - bardziej spontanicznego wariantu dziś ćwiczonych form. Wiadomo też o formach tańca z innymi rodzajami broni. W przypadku tańców grupowych, zapewne miały one bardziej ustaloną choreografię, będąc zatem pewnym prekursorem obecnych form taolu.

Jeśli chodzi o bronie długie, to zauważalne jest szersze wykorzystanie włóczni mao lub qiang niż klasycznej broni ji, która miała nad mao przewagę wtedy, gdy wojny prowadzono przy pomocy wozów bojowych.

Kijem człowiek walczył od początków swego istnienia. Jednak później, o ile było to możliwe, korzystano z bardziej zaawansowanych technologicznie rodzajów broni. Wydaje się, że do rozwoju wykorzystania kija przyczyniły się konfiskaty broni w epoce Qin. Wiemy, że powstańcy przeciwko dynastii szkolili się właśnie we władaniu kijem i przy jego pomocy walczyli.




Chłopcy ćwiczący walkę kijem - Trzy Królestwa

Specjalnością Xiongnu było łucznictwo. Spowodowało to, że również Chińczycy do łucznictwa przywiązywali wyjątkowo dużą wagę. Bardzo rozwinięto wykorzystanie kusz, budując różne ich rodzaje, także takie, które pozwalały na strzelanie seriami.

Chociaż w cesarstwie Qin dążono do tego, by umiejętności wojenne nie były powszechne wśród ludu, nie dotyczyło to współzawodnictwa w zapasach juedi , bedących kontynuacją jueli. Oglądanie pojedynków juedi było pewną formą rozrywki. Co ciekawe, uprawiania juedi zakazał pierwszy cesarz dynastii Han. Wydaje się, że ponownie ta forma współzawodnictwa i rozrywki zaczęła kwitnąć dopiero około 140 roku n.e., dzięki zainteresowaniu cesarza Wudi. Juedi, określane też jako xiangpu było demonstrowane na dworze oraz powszechnie uprawiane wśród ludu. Juedi, łącznie z m.in. tańcem i akrobatyką, stało się elementem tak zwanych 100 gier - bai xi. Stąd mówi się także o juedixi, gdzie xi oznacza zabawę, grę. Uważa się, że podczas gdy juedi było autentyczną formą współzawodnictwa, juedixi stanowiło formę bardziej pokazową. W epoce Trzech Królestw pojawiły się też zapasy kobiet. Nazwa xiangpu stała się powszechnie używaną.

Nie jest do końca jasne jaka była pierwotna formuła współzawodnictwa jueli, juedi, czy xiangpu. Zwykle mówi się o nich jako o zapasach, jednak prawdopodobnie stosowano także uderzenia.




Zapaśnicy - drewniany grzebień z epoki Qin

W dokumentach dynastii Han spotyka się też zapiski o walce wręcz shoubo. Żródła wskazują, że podczas gdy juedi traktowano przede wszystkim jako formę rozrywki, to shoubo było formą walki wręcz, która stanowiła element egzaminów wojskowych i szkolenia w armii - poza praktycznym wykorzystaniem jako uzupełnienie umiejętności walki bronią, przede wszystkim traktowano to jako rodzaj treningu ogólnorozwojowego, przygotowującego do nauki posługiwania się bronią.
W końcowym okresie dynastii Han działał słynny lekarz Hua Tuo, któremu przypisuje się usystematyzowanie systemu ćwiczeń Wuqinxi - zabawy pięciu zwierząt (tygrys, jeleń, niedźwiedź, małpa, ptak). Ćwiczenia te prawdopodobnie nie miały dużo wspólnego ze sztuką walki, jednak można sądzić, że wpłynęły na wykształcenie się później zwierzęco-podobnych form wykorzystywanych w treningu sztuki walki.

Istniało wówczas wiele dzieł dotyczących sztuki wojennej, o czym wiemy z "Dokumentów Han" autorstwa Ban Gu. To, że na temat jednego działu sztuki wojennej (np. łucznictwa, posługiwania się szablą, mieczem itp.) istniało wiele prac wskazuje, że tworzyły się wówczas różne szkoły. Niektóre teksty wprost mówią, że istniało np. wiele szkół posługiwania się mieczem, stołeczną określając jako najlepszą z nich. Pisano też, że ktoś był biegły w naukach różnych szkół.

W tekstach z końcowego okresu dynastii Han pojawia się już pojęcie wuyi (sztuka wojenna) - jest to jeden z terminów przez wieki stosowanych na określenie sztuk walki.

Pojawił się też termin wude, później odnoszony do walorów moralnych adepta sztuk walki. Jednak wówczas dotyczył on raczej zasad wojny. Oczywiście jednak, chociaż nie określano tego wówczas wude, wskazywano, że niezbędne jest, by wojownik prezentował odpowiednią postawę i wartości.

W epoce Han doszło do kontaktów chińsko-japońskich. Ponieważ pojedynki zapaśnicze były pewną formą rozrywki arystokratów, stanowiły one tło także dla uroczystości podejmowania zagranicznych posłów. Wpływy chińskie widać w japońskim sumo - nawet nazwę tę zapisuje się identycznie, jak chińskie xiangpu. Chińska szabla z tamtych czasów dała początek klasycznemu japońskiemu mieczowi.




Szabla - epoka Trzech Królestw

Historia chińskich sztuk walki - 5

Okres rozbicia - Dynastie Północne i Południowe

Upadek trwającej cztery wieki dyna­stii Han zapoczątkował równie długotrwały okres rozbicia i chaosu. O jego pierwszej fa­zie - epoce Trzech Królestw, pisaliśmy już w poprzednim odcinku. Pozostała część tego okresu określana jest jako: Dwa Jin, Dynastie Północne i Południowe.




Konni i piechurzy

Generalnie w życiu politycznym i eko­nomicznym nastąpił regres. Ogromne były zniszczenia i straty ludności. Jednocześnie następowalo przenikanie różnych kultur. Ludy, które tereny Chin najeżdżały i panowa­ły nad dużymi obszarami, ulegały jednak szybkiemu chińszczeniu, dzięki czemu cią­głość kultury chińskiej została zachowana. Z Trzech Królestw (Wei, Shu, Wu), najsilniej­sze okazało się Wei, ostatecznie pokonując rywali. Jednak w 265 roku władca usunięty został z tronu przez jednego z generałów, któ­ry ogłosił siebie cesarzem i założył nową dy­nastię - Jin, określaną później jako Zachodnie Jin. W 280 roku dokonane zostało zjed­noczenie całych Chin, trwało jednak krótko, zaledwie do 304 roku, gdy doszło do inwazji plemion koczowniczych z północy. Do osła­bienia Jin przyczyniła się również tak zwana rebelia ośmiu książąt.

Najpierw nastąpił najazd Hunów, któ­rzy zawładnęli dużą częścią Chin północnych. Jednemu z ocalałych książąt Jin udało się utworzyć państwo ze stolicą na południe od rzeki Jangcy (Changjiang), w dzisiejszym Nankinie. Tak zwana dynastia Wschodnia Jin przetrwała do 419 roku. Potem mniej wię­cej tym samym obszarem rządziły cztery efe­meryczne dynastie chińskie, aż do ponowne­go zjednoczenia Chin przez dynastię Sui w 589 roku.

Po upadku Hunów północne Chiny zo­stały zawładnięte przez Tybetańczyków. Pró­bowali oni opanować także obszary południo­we, ale ponieśli klęskę. Okres chaosu na pół­nocy trwał do 439 roku. Nieustannie powsta­wały i upadały kolejne mniejsze i większe państewka, tworzone przez rozmaite ludy ko­czownicze, zdobywające w danym momencie przewagę. Liczba równocześnie istniejących państw nieustannie zmieniała się.

Jedynie lud Toba (pochodzenia tungu­skiego, bądź tureckiego) zdołał stworzyć na północy względnie stabilne państwo. W 386 roku ich władca ogłosił się królem, a w 398 roku cesarzem. Do 439 roku Toba opanowali całe północne Chiny - powstała dynastia na­zywana Wei. Próbowali oni rozciągnąć swą władzę także na południe, jednak bez powo­dzenia. Równocześnie prowadzić musieli kampanie przeciwko zagrażającym z północy Awarom. W związku z tym odbudowali i znacznie przedłużyli Wielki Mur. Od same­go początku stosowali chińskie metody admi­nistracyjne, opierając się na chińskich urzęd­nikach. Władcy bardzo szybko ulegli schińszczeniu.

Walki książąt Toba, bunt części woj­ska i powstanie chłopskie przyczyniły się do rozbicia cesarstwa Toba na dwa państwa - Wschodnie Wei (534-550) oraz Zachodnie Wei (535-557). W obydwu panujący stali się faktycznie marionetkami, w władzę przejęli chińscy generałowie i dygnitarze. Wkrótce Toba zostali całkowicie odsunięci od władzy, a państwa przekształcono w Północne Qi (550-577) i Północne Zhou (557-580). W 577 roku Północne Zhou podbiło Północne Qi. Nastąpiło krótkie zjednoczenie północnej części Chin. W 580 roku założyciel przyszłej dynastii Sui dokonał masakry całego rodu cesarskiego Północnego Zhou.

Już w okresie dynastii Wschodniej Han, w pierwszym wieku naszej ery, do Chin zaczął przenikać buddyzm. Pierwszymi wy­znawcami byli niemal wyłącznie kupcy z Azji Środkowej. Powoli nowa religia zdobywała popularność w miastach wzdłuż szlaków han­dlowych. Dopiero po upadku dynastii Han, w okresie chaosu i ciągłych wojen, liczba wy­znawców zaczęła szybko rosnąć, zwłaszcza w Chinach północnych. Chociaż w roku 444 w państwie Wei doszło do prześladowania bud­dystów, później buddyzm stał się tam na pe­wien czas religią państwową. Także na połu­dniu niektórzy władcy udzielali buddyzmowi poparcia - znany jest przykład cesarza Wu z dynastii Liang (502-557).

Najważniejszą odmianą buddyzmu w Chinach stała się szkoła Czystej Ziemi - Qing Tu. Cechą charakterystyczną było nie­ustanne powtarzanie imienia Buddy Amitabhy (Amituofuo) i niektórych bodhisatwów, w celu zapewnienia sobie miejsca w Zachod­nim Raju.

Szkoła Tian Tai (nazwa góry w pro­wincji Zhejiang) podkreślała studiowanie świętych ksiąg i przestrzeganie rytuałów.

Specyficznie chińska szkoła Chan (u nas znana pod japońską nazwą Zen), w której widać wyraźny wpływ taoizmu, krytykowała natomiast nadmierne przywiązanie do studio­wania ksiąg i stosowania rytuałów. Nacisk położony został na medytację w celu bezpo­średniego osiągnięcia oświecenia.

Kult Buddy Majtrei (Buddy, który ma nadejść w przyszłości) stał się później podstawą ideologii wielu stowarzyszeń po­wstańczych i rewolucyjnych.

Konfucjanizm był główną ideologią państwową od dynastii Han. Wciąż jednak rozwijał się także taoizm. W drugiej połowie III wieku działo słynne taoistyczne ugrupo­wanie Siedmiu Mędrców z Bambusowego Gaju. Rozwijał się nurt neotaoistyczny, usi­łujący przystosować taoizm do środowiska konfucjańskiego. Przede wszystkim jednak, poprzez wchłonięcie wierzeń ludowych i pod wpływem buddyzmu, wykształcił się nurt taoizmu religijnego.

W epokach Jin funkcjonował system shibingzhi - gdzie rzemiosło wojenne było przekazywane w rodzinie z pokolenia na po­kolenie. Armia była zawodowa. W epoce Zachodniej Wei wprowadzono system fubing­zhi. Żołnierze faktycznie byli rolnikami (pier­wociny takiego systemu zaistniały już w epo­ce Han). W czasie pokoju uprawiali rolę, rów­nocześnie szkoląc się, by w razie potrzeby wziąć udział w wojnie.

Trening walki i generalnie trening sprawno­ściowy były popularne wśród ludu między in­nymi dlatego, że pozytywne zdanie egzami­nów umożliwiało przyjęcie do armii wraz z nadaniem ziemi, czyli włączenie do systemu fubingzhi. W szkoleniu żołnierzy i kandyda­tów do armii podkreślano trening siły, skoczności, szybkości. Wykorzystywano m.in. podnoszenie ciężarów - np. wielkiej sztaby służącej do ryglowania bramy miejskiej. Ćwi­czono skoki - pokonywanie przeszkód, szyb­ki bieg.

W okresie tym organizowano zawody, w tym międzypaństwowe. Pojawiają się zapi­ski o turniejach łuczniczych w systemie pu­charu przechodniego. Nazwiska kolejnych zwycięzców były ryte na pucharze.

Istnieją zapisy o kobietach uprawiających sztukę wojenną, w tym xiangpu. Wydaje się, że było to dość powszechne. Słynna historia o Mulan, która poszła na wojnę zamiast ojca pochodzi właśnie z tych czasów.

Miecz, będąc przede wszystkim bronią osobi­stą, stał się także przedmiotem rytualnym, na przykład w niektórych ceremoniach taoizmu religijnego. Na dworze Jin urzędnicy podczas audiencji nie mogli mieć prawdziwych mie­czy, nosili natomiast miecze drewniane, zdo­bione odpowiednio do pozycji właściciela.

Szabla już od dawna zastąpiła miecz na polu bitwy. W tym okresie natomiast pojawia się wiele zapisów i teorii dotyczących łącznego użycia szabli i tarczy. Podobnie jak miecz, również szabla była niekiedy wykorzystywa­na jako przedmiot ceremonialny.

Włócznia mao zastąpiła już całkowi­cie broń ji, stając się najważniejszą bronią długą. Rozwinęło się też wykorzystanie broni shuo - prawdopodobnie dłuższej odmiany włóczni. Niektóre tłumaczenia mówią o trój­zębie. Odtąd włócznia (później nazywana qiang) była główną długą bronią w Chinach. Pojawiła się też broń liang ren mao - włócz­nia o ostrzach z obu stron kija (obecnie nazy­wana shuang tou qiang). Popularna była tak­że walka kijem.

Łucznictwo, tak jak i we wcześniej­szych epokach miało ogromne znaczenie.
Sztuki walki w celach rozrywkowych wykorzystywane były od najdawniejszych czasów. Wcześniej mówiliśmy już o poka­zach odbywających się na dworach, czy oglą­danych dla rozrywki pojedynkach juedi/xiangpu. W epoce rozbicia i nieustan­nych walk, wyjątkowo istotna była oczywi­ście wartość praktyczna, jednak nawet wów­czas rozwijał się też nurt rozrywkowo-po­kazowy, na który duży wpływ miała sztuka cyrkowa.

Zachowało się wiele opisów żon­glerki polegającej na wyrzucaniu w górę bro­ni i jej ponownym chwytaniu. Nawet poeci zachwycali się sztuką walki, np. Fu Xuan w epoce Jin napisał dwa wiersze o pięknie po­kazów z włócznią i z mieczem.




Żonglerka mieczami

Jeśli chodzi o pokazy bez broni, w epokach Qin i Han były to głównie pokazy walki. Teraz rozwinęły się pokazy pojedyn­cze, typu form improwizowanych lub skody­fikowanych (z zachowanych źródeł wynika, że wcześniej wykonywano tego typu pokazy z bronią, nie wspominano o podobnych poka­zach bez broni).

Terminy jueli, juedi, xiangpu były używane równolegle. Z źródeł można wnioskować, że była to formuła łącząca ude­rzanie z chwytaniem. Walki niekiedy kończy­ły się wypadkami śmiertelnymi. Drużyny za­wodników były tworzone przez arystokratów, którzy wykorzystywali ich jako ochronę po­siadłości. Xiangpu było też popularne wśród ludu, a także uprawiane na terenie klasztorów buddyjskich i taoistycznych.




Xiangpu

W kronikach Wei zapisano fakt, że w klaszto­rze buddyjskim w Chang'anie (dzisiejszy Xi'an) wykryto zgromadzoną dużą ilość broni, co spowodowało podejrzenie, że mnisi przy­gotowywali się do rebelii. Wspomina się tam też o faktycznym udziale mnichów w wal­kach. Miało to miejsce zanim z umiejętno­ści walki zasłynęli mnisi klasztoru Shaolin. Oczywiście mnisi pochodzili ze społeczeń­stwa, w którym trening walki był całkiem po­wszechny, ich umiejętności w tym zakresie nie mogły więc być czymś niezwykłym.

Klasztor Shaolin jest dziś sławny, a Bodhidharmie (Puti Damo) legenda przypi­suje zapoczątkowanie uprawianej tam sztuki walki. Legenda ta jednak powstała wiele wie­ków po śmierci Bodhidharmy i nic faktycznie nie wskazuje, by wywarł on jakikolwiek istot­ny wpływ na sztukę walki. Bodhidharma fak­tycznie przebywał w pustelni obok klasztoru. Jego uczniowie Hui Ke i Seng Fu zasłynęli jako pierwsi przedstawiciele buddyzmu chan (zen). Żadne źródła nie wspominają o ich związku ze sztuką walki.

Klasztor Shaolin znajduje się na górze Kaoshan w prowincji Henan w północnych Chinach. Został wybudowany w 495 roku przez cesarza Xiaowendi dynastii Wei dla hinduskiego mnicha Batuo (Fotuo, Sengjia Fotuo). Około 490 roku Batuo szlakiem je­dwabnym przybył do Chin. Dotarł do stolicy Wei - Pingcheng (obecny Datong w prowin­cji Shanxi). Następnie stolica została przenie­siona do Luoyangu. Tam Xiaowendi wybu­dował dla Batuo Dziedziniec Spokoju. Jed­nak Batuo wolał opuścić miasto i udać się na zbocze góry Kaoshan. Wówczas Xiaowendi ufundował tam klasztor Shaolin.

Nie ma zapisków o związkach Batuo ze sztuką walki. Wspomina się natomiast o jego uczniach Sengchou i Huiguang. W zapi­skach o słynnych mnichach przeczytać moż­na, że Sengchou już w młodości posiadał umiejętności charakterystyczne dla sztuki walki, między innymi typu qinggong (sztuka lekkości). Stojąc na poręczy studni wielokrot­ne podbijał stopą lotkę ("zośkę"). Podnosił ciężary i demonstrował zręczność i odwagę w quan (sztuce walki wręcz). Widzimy więc, że niektórzy mnisi z Shaolinu posiadali umiejęt­ności bojowe zanim dotarł tam Bodhidharma, a także, że nabyli je przed przybyciem do Shaolinu.

Shaolinsi, jako klasztor cesarski miał specjalną rangę. Posiadał nadane ziemie, z których czerpał zyski. Miał też prawo utrzy­mywania gwardii do obrony. To były czynniki, które sprawiły, że stał się jed­nym ze znanych ośrodków rozwoju sztuki walki.

Umiejętności walki musiały być też czymś oczywistym również w środowiskach taoistycznych. Słynny taoistyczny uczony epoki Jin - Ge Hong w młodości uczył się strzelania z łuku, posługiwania szablą, bronią ji, w swoich pracach pisał o ustnych wskazówkach i sekretnych metodach. Jeszcze w późniejszym wieku uczył się walki siedmiostopowym kijem.

Także o innym słynnym taoiście - Tao Hongjin wiemy, że umiejętności walki rozwijał od dzieciństwa. Strzelał z łuku, jeździł konno, doskonale znał się na władaniu szablą i mie­czem. Napisał "Zapiski o szabli i mieczu", gdzie wymienia nazwy słynnych mieczy od najdawniejszych czasów, napisy na nich wy­ryte, długość i cechy charakterystyczne. Oso­biście kuł miecze i szable.

W epokach Jin eksperci walki swoje do­świadczenia z boju zawierali w ćwiczeniach typu form taolu, by tak pracować nad dosko­naleniem umiejętności. Powstawały ustne formuły i sekretne metody, dla ułatwienia nauki. Ale wraz ze wzrostem popularności nurtu rozrywkowego, do form włączono też wiele elementów upiększających, nie związanych ze skutecznością w walce.

Pojawiają się zapiski o specyficznych umie­jętnościach - gong, jak na przykład:
- przebijanie kości łopatkowej owcy palcem,
- wbijanie palców w drewniany pal,
- wysokie i dalekie skoki - "sztuka lek­kości",
- przyjmowanie uderzeń, w tym bronią (opisy zapewne często przesadzone).

W tych czasach po raz pierwszy poja­wia się termin wushu. Jednak wówczas doty­czył on wojny, a nie indywidualnej sztuki walki.

Historia chińskich sztuk walki - 6

Sui, Tang, Pięć Dynastii - zjednoczenie i kolejne rozbicie

W 589 roku zakończony został kilkusetletni okres rozbicia - Chiny zjednoczyła dynastia Sui. Wkrótce została ona jednak obalona i od 618 roku rządziła dynastia Tang. Nastąpił niezwykły rozwój kulturalny i gospodarczy Chin. W tym czasie Chiny były niewątpliwie najbardziej rozwiniętym państwem na świecie. Niezwykle rozwinęły się kontakty między­narodowe. Do Chin docierały rozmaite prądy filozo­ficzne i religijne z Zachodu. Z tych czasów pozostały w Chinach m.in. zabytki chrześcijaństwa nestoriań­skiego. Kultura Tang wywierała też ogromny wpływ na zewnątrz, szczególnie na Koreę i Japonię. Upadek dynastii nastąpił w roku 907. Chiny na kilkadziesiąt lat znów uległy rozbiciu - okres ten określa się jako Pięć Dynastii.




Wojsko epoki Tang

W epokach Sui i Tang Chiny posiadały wielką siłę militarną. Wciąż funkcjonował system fubingzhi - żołnierze w czasie pokoju uprawiali rolę, równocześnie szkoląc się, by w razie potrzeby wziąć udział w wojnie. W okre­sie Tang rozwinięto natomiast system wujuzhi - promocji poprzez egzaminy państwowe, po­dobnie jak w administracji cywilnej. Oceniano m.in. strzelanie z łuku, posługiwanie się włócz­nią z konia, podnoszenie ciężarów, sylwetkę (wzrost minimum 6 stóp) i wysławianie się. System wujuzhi, z pewnymi modyfikacjami funkcjonował aż do końca cesarstwa chińskiego.




Łucznik epoki Tang

Miecz już wcześniej wyszedł z użycia na polu bitwy i stał się bronią osobistą oraz przedmiotem rytualnym oraz dziełem sztuki. W epoce Tang nastąpił dalszy rozkwit jianwu - tańca z mieczem - pierwowzoru popularnych dziś form taolu.

Mistrzowie miecza i pokazy tańca z mieczem opiewane były przez najsłynniejszych poetów tej epoki - Li Bo, Wang Wei, Du Fu. Li Bo mawiał, że najbardziej kocha wino, na­stępnie miecz, a na trzecim miejscu stawiał po­ezję.

Włócznia była najważniejszą długą bro­nią. W okresie pięciu dynastii pojawiła się też włócznia w całości metalowa.




Modao

Modao, to nowa broń, która rozpo­wszechniła się począwszy od epoki Tang.

Niezwykle popularne były zapasy xiangpu. Pasjonowało się nimi wielu władców i dostojników, stąd specjalne drużyny utrzymy­wano na dworach. Duża była też popularność xiangpu wśród ludu. W okresie Pięciu Dynastii powstała specjalistyczna księga poświęcona za­pasom: "Jueliji".




Xiangpu epoki Tang

Z dokumentów wynika, że pod nazwą xiangpu tą kryły się dwie formuły:

1.Walka typowo zapaśnicza, po­dobna do dzisiejszego japońskiego sumo,
2.Walka bez reguł - łącząca chwy­tanie z uderzaniem.

Wiadomo, że w czasach chińskiej dyna­stii Han Japonia ulegała już wpływom chiń­skim, i że uprawiano już wówczas w Japonii sumo (japońska wymowa chińskiego słowa xiangpu). W epoce Tang jednak wpływy kultu­ry chińskiej na Japonię były niezwykle silne i wyraźne. Japończycy przysyłali urzędników, uczonych, rzemieślników, żeby uczyli się w Chinach. Zarówno strój japońskiego sumo, jak i ceremoniał niewątpliwie wywodzą się z Chin epoki Tang.




Dawne sumo - rycina japońska

Z czasów dynastii Tang pochodzą zapi­sy dotyczące klasztoru Shaolin. Jeden z nich mówi o tym, że w końcowym okresie dynastii Sui bandyci zaatakowali klasztor Shaolin i zo­stali odparci przez mnichów.
Najbardziej znana jest historia o trzyna­stu mnichach, którzy pomogli Li Shiminowi w walce z innym pretendentem do tronu Wang Shichongiem. Stała się ona m.in. kanwą słyn­nego filmu "Klasztor Shaolin" z Li Lianjie (Jet Li) w roli głównej.

Klasztor Shaolin posiadał nadane zie­mie, z których dzierżawy czerpał zyski. Utracił je, gdy Wang Shichong opanował ten obszar i pieczę nad pobliskim grodem powierzył bratan­kowi Wang Renze. By odzyskać źródło przychodów, mnisi sprzymierzyli się z Li Shiminem, pomagając mu zdobyć miasto i schwytać Wang Renze. Główna ich rola pole­gała na tym, że jako mnichom udało im się wejść do miasta, wnosząc złoto, którym prze­kupili dowódcę straży. Ten otworzył bramę miejską, umożliwiając Li Shiminowi atak. Mówi się jednak, że mnisi brali także udział w walce, posługując się kijami.

Świetne i unikatowe w j Polskim opracowanie.

Jestem za podwieszeniem - niejednemu może się przydać i wyjaśnić sporo, a każdy z chęcią poczyta i się dowie ciekawych rzeczy.

popieram....Andrzej robi kawał dobrej roboty