Zuper
Nie znalazłem na sfd żadnego artykułu o przyprawach więc może ten się przyda, art nie jest moim dziełem :), pochodzi ze strony:
http://ziolaiprzyprawy.w.interia.pl all rghts reserved (R) :)
Człowiek pragnie spożywać żywność o różnorodnym smaku i zapachu. W celu nadania jej pożądanych cech smakowo-zapachowych od wieków używał, najczęściej wysuszonych produktów pochodzenia roślinnego. Przyprawami roślinnymi mogą być różne części anatomiczne roślin (np. korzenie, kłącza, liście, kwiaty, owoce, nasiona, cebule, kora), które nie mają wartości odżywczej, ale ce****ą się specyficznymi walorami sensorycznymi i mogą wywierać korzystny wpływ na procesy trawienne. Przyprawy w swoim składzie zawierają głównie: olejki lotne, kwasy eteryczne, alkaloidy, żywice, związki siarki, flawonoidy, co decyduje o ich właściwościach. Użyte jako dodatki do pożywienia nadają mu pożądane cechy, poprawiając smakowitość. Na stronie przedstawiam listę najbardziej popularnych ziół i przypraw wraz ze zdjęciami i opisami.
Jak samemu przygotować pełnowartościowe zioła i przyprawy
Aby samemu przygotować pełnowartościowe zioła i przyprawy musimy pamiętać o pewnych sprawach. Zioła powinno się zbierać w czasie słonecznej, bezdeszczowej pogody, najlepiej późnym rankiem, tuż po obeschnięciu porannej rosy. Nie powinno się rozdrabniać ziół, gdyż powoduje to rozkład wartościowych substancji. Zioła nie powinny być po zebraniu ugniatane w pojemnikach, w których są zbierane, a także nie powinny być zbyt długo w nich przechowywane, gdyż w przeciwnym razie szybko się zaparzają, ciemnieją i tracą swoje walory. Zioła należy suszyć tylko w miejscach ocienionych, zadaszonych, przewiewnych. W czasie suszenia temperatura nie powinna przekroczyć 35oC, gdyż inaczej zawarte w ziołach olejki lotne się ulatniają. Ziół nie wolno suszyć na Słońcu, ponieważ powoduje to odbarwienie i rozkład wielu cennych substancji. Zioła powinno się rozkładać w cienkich warstwach, gdyż inaczej będą się zaparzały i pleśniały. Suszenie ziół musi być szybkie i sprawne. Okazuje się bowiem, że jeszcze w niewyschniętych ziołach ciągle aktywne są pewne enzymy rozkładające użyteczne substancje. Zioła w temperaturze pokojowej schną około 4-9 dni. Ususzonych ziół nie wolno przetrzymywać zbyt długo w miejscach suszenia. Osiada na nich kurz i tracą one na wartości. Dobrze wysuszony surowiec powinien charakteryzować się intensywnym kolorem, wyczuwalnym miłym aromatem, powinien się łatwo łamać i kruszyć w palcach. Zioła najlepiej przechowywać przechowywać w płóciennych woreczkach, czystych torebkach papierowych, ciemnych pojemnikach szklanych bądź w szczelnych i suchych pudełkach. Nie powinno się przechowywać ziół i przypraw w opakowaniach z folii. Wszystkie zioła i przyprawy powinno się przechowywać w miejscach suchych, w miarę chłodnych, z daleka od produktów mających, intensywny i przenikliwy zapach. Ususzone zioła w ten sposób zachowują zwykle przydatność do 15 miesięcy, mocno rozdrobnione do 12 miesięcy.*
*- Na podstawie Zbigniewa T. Nowaka - Super Linia
*Anyż*
Nazwa łacińska
Pimpinella anisum
Opis
Anyż nazywany jest też Biedrzeńcem. Jest to roślina jednoroczna, pochodząca z Egiptu, Azji Mniejszej, Chin, Indii i obszarów basenu Morza Śródziemnego. Największymi producentami anyżu są Bułgaria, Hiszpania, Turcja, Chile, Argentyna, Meksyk, Indie. Owoce anyżu mają charakterystyczny zapach, podobny nieco do zapachu kminku, lecz bardziej intensywny i słodkawy. W Polsce anyż został rozpropagowany przez zakon Benedyktynów.
Właściwości
Zawiera olejki eteryczne, kumaryny, flawonoidy, a także sterole roślinne.
Zastosowanie
Anyż w kuchni ma zastosowanie jako dodatek do gotowanych jarzyn, np. do czerwonej kapusty, marchwi, szpinaku, buraków. Nawet małe dawki anyżu mogą znakomicie urozmaicić smak potraw z dziczyzny i sosów mięsnych. Anyżem aromatyzuje się kompoty, pierniki, bułki, ciastka, potrawy słodkie z ryżu, potrawy kuchni indyjskiej, cukierki, budynie, niektóre sosy do ryb, owoce morza. Anyż ponadto dodawany jest do niektórych napojów np. ponczów, wódek, syropów, likierów.
Ciekawostki
Owoce anyżu działają wykrztuśnie i wiatropędnie. Szczególnie poleca się go przy zaparciach, bólach brzucha, wzdęciach u niemowląt oraz małych dzieci.
Pobudza apetyt, reguluje trawienie.
U matek karmiących pobudza wydzielanie mleka, które również dla osesków ma właściwości wiatropędne i rozkurczowe.
Anyż ma działanie łagodzące nieżyty dróg oddechowych. Działa łagodnie wykrztuśnie, pobudza też czynność wydzielniczą błon śluzowych górnych dróg oddechowych. Polecany jest przy kaszlu suchym ze skąpą wydzieliną, w zapaleniu oskrzeli, gardła, krtani, w chrypkach i przejściowej utracie głosu.
Zewnętrznie, w formie bardzo rozcieńczonych spirytusowych roztworów, służy do nacierania rąk i twarzy w celu odpędzenia owadów, np. komarów. Zabija też wszy, pchły i kleszcze.
Dojrzałe i wysuszone owoce powinny być zbierane pomiędzy lipcem a sierpniem.
*Arcydzięgiel*
Nazwa łacińska
Archangelica officinalis
Opis
Arcydzięgiel jest to roślina dwuletnia, zwana też litworem, pochodząca z północnej Europy, skąd prawdopodobnie przywędrowała z Syrii Arabskiej. Roślina o pokroju rozłożystym, kłączu stożkowatym, ciemnych i silnych korzeniach. Może być uprawiana w naszej strefie klimatycznej. Korzeń jej również wykorzystywany jest jako przyprawa. Jest to roślina lecznicza i przyprawowa, bardzo znana i ceniona, uprawiana od dawna w ogrodach przyklasztornych.
Właściwości
Zawiera głównie olejki lotne, cukry, związki gorczycowe, żywice i garbniki, cukry.
Zastosowanie
W kuchni stosujemy ja przede wszystkim jako roślinę dekoracyjną. Z dojrzałych młodych łodyg, ściętych przed kwitnieniem rośliny, pociętych ukośnie, smaży się doskonałą, pięknie na zielono wybarwioną konfiturę - popularną np. we Francji. Konfitura ta, bardzo aromatyczna, służy do dekoracji tortów, jako dodatek do keksów, wypieków z bakaliami i innych ciast. Nalewki i wyciągi na korzeniu arcydzięgla stosuje się w małych ilościach jako dodatek aromatyzujący do kremów, napojów, tortów. Liście i korzenie są doskonałym dodatkiem do sałatek, zup, gotowanych jarzyn i sosów. Z uwagi na przyjemny aromat i lekko gorzkawy smak bywa używana do sporządzania likierów.
Ciekawostki
Jest dobrym lekiem na przeziębienia, kaszel i stany gorączkowe.
Pomaga we wzdęciach, kolkach jelitowych, bólach żołądka (działanie polega na pobudzaniu wydzielania soków żołądkowych i zmniejszaniu nadmiernej fermentacji w przewodzie pokarmowym).
Stosowany w połączeniu ze środkami wykrztuśnymi, wzmacnia ich działanie.
Długotrwałe przyjmowanie arcydzięgla powinno się skonsultować z lekarzem.
Nie powinien być stosowany u pacjentów ze skłonnościami do cukrzycy, ponieważ może on podnosić poziom cukru we krwi.
Olejek arcydzięglowy (główny składnik) ma działanie uspokajające, a preparaty zawierające olejek wykorzystywane są pomocniczo przy bólach reumatycznych, nerwobólach i zapaleniu korzonków nerwowych.
Termin zbioru korzenia i ogonków liściowych to październik, nasion lipiec.
*Bazylia*
Nazwa łacińska
Ocimum basilicum
Opis
Jest to roślina jednoroczna, nazywana również Bazylką lub też Bazylijką. Można ją również uprawiać w doniczkach (dorasta do 40 cm). Ojczyzną bazylii są Indie i Persja. Do Europy bazylię przywieźli żołnierze Aleksandra Wielkiego wracający z wypraw wojennych z Azji, w IV wieku p.n.e.. Do Polski bazylia przywędrowała w XVI wieku, prawdopodobnie z Włoch. Obecnie zioło uprawia się w całej Europie. Największymi producentami są: Węgry, Francja, Hiszpania, Stany Zjednoczone (Kalifornia), Indonezja, Egipt, Maroko.
Właściwości
Zawiera olejki lotne, garbniki, saponiny, gorycze, a także glikozydy, sterole roślinne, flawonoidy i karotenoidy.
Zastosowanie
Bazylia dodawana jest do sałatek, pasztetów, twarogu, jaj, omletów, zup (fasolowa, cebulowa), sosów, mięsa wieprzowego, baraniny, warzyw, ryb, owoców morza, potraw kuchni włoskiej (sosy pomidorowe), wywarów i mas mielonych. Bazylia charakteryzuje się kwaskowatym smakiem.
Ciekawostki
Łagodzi dolegliwości żołądkowe, wzmacnia żołądek, pobudza apetyt, przyśpiesza trawienie, działa rozkurczowo i wiatropędnie, przeciwdziała wzdęciom.
Działa przeciwkaszlowo, poprawia pracę nerek.
Wieńce z bazylii, symbolizujące miłość znajdowano w staroegipskich grobowcach.
Otrzymywany z jej ziela olejek eteryczny stosowany jest w perfumerii.
Bazylia wchodzi w skład ziół prowansalskich.
Bazylię dodaje się do potraw pod koniec gotowania.
Nalewki oleiste doskonale odstraszają owady i łagodzą użądlenia.
Łacińska nazwa tej rośliny wywodzi się od greckiego słowa basilikos (król).
Liście bazylii można zamrozić (najpierw trzeba je z obu stron posmarować oliwą), można też przechowywać w oliwie z solą lub samej soli.
Bazylia bardzo dobrze komponuje się z cebulą i czosnkiem.
Najkorzystniejszy termin zbioru bazylii to lipiec, a następnie wrzesień.
*Cebula*
Nazwa łacińska
Allium cepa
Opis
Cebula jest byliną, jednak w uprawach traktowana bywa jako roślina roczna lub dwuletnia. Jest to prastare warzywo i przyprawa hodowana w ogrodach już w starożytnym Egipcie i Babilonii.
Właściwości
Cebula jest źródłem: olejków lotnych, witamin (witaminy z grupy B, witaminy E, PP, C), pektyn, białka, składników mineralnych (miedź, siarka, cynk, żelazo, wapń, fosfor), glikozydów flawonowych.
Zastosowanie
Cebula granulowana ma zastosowanie do sosów, zup, potraw z mięs (wołowina, wieprzowina, dziczyzna), twarogu, sałatek, potrawy kuchni greckiej, meksykańskiej, chińskiej, indyjskiej.
Ciekawostki
Cebula jest skuteczna w infekcjach układu oddechowego i przewodu pokarmowego. Równocześnie poprawia trawienie, znosi nadmierną fermentację i wzdęcia, działa przeciwko zaparciom, reguluje zaburzoną równowagę sodowo - potasową, obniża ciśnienie krwi, powoduje spadek zawartości cukru we krwi.
Jest skutecznym środkiem moczopędnym.
Nie należy jej jednak nadużywać w przypadku schorzeń nerek, wątroby, żołądka.
Cebula pobudza wydzielenie śluzu w górnych i dolnych drogach oddechowych, ułatwiając ich oczyszczenie z drobnoustrojów.
Spożycie cebuli również obniża poziom cholesterolu.
*Chilli*
Nazwa łacińska
Capsicum frutescens
Opis
Chilli pochodzi z Ameryki Południowej (środkowa Boliwia). Odkrył ją razem z nowym lądem Krzysztof Kolumb, który w 1492r. przybył na brzeg karaibskiej wyspy Hispaniola (obecnie Haiti), docierając tym samym na kontynent amerykański. Od tego czasu chilli przypływała do Europy wraz ze złotem przywożonym przez konkwistadorów, a jej odkrycie stało się dla Hiszpanów świetnym interesem. Najwięksi producenci chilli to Chiny, Turcja, Meksyk, Nigeria, Hiszpania, Stany Zjednoczone i Węgry.
Właściwości
Chilli zawiera witaminy (C, z grupy B, beta-karoten) a także pektyny.
Zastosowanie
Przyprawę suszoną chilli stosuje się ją do potraw kuchni meksykańskiej, hiszpańskiej, węgierskiej, chińskiej, dań z fasolą i warzywami strączkowymi, potraw mięsnych (opartych na drobiu i wołowinie), ostrych zup, ostrych sosów, gulaszów. Doskonale smakuje dodany do dań z cebulą, kukurydzą i kalafiorem.
Ciekawostki
Najostrzejsza odmiana chilli zwana jest habanero - są to papryczki w kształcie kulki, pochodząca z Półwyspu Jukatan (Meksyk) i wysp karaibskich.
Dzięki zawartej w nasionkach i włókienkach alkaloidowi kapsycynie chilli. unieszkodliwia cząsteczki uszkadzające komórki, które podejrzewa się o przyczynianie do powstawanie chorób serca. Z testów laboratoryjnych wynika, iż alkaloid ten uniemożliwia substancjom toksycznym mutację komórek powodującą raka.
Chilli przyspiesza proces przemiany materii i może przyczyniać się do spalania większej ilości kalorii.
W latach dwudziestych naszego stulecia węgierski biochemik Albert Szent Gyorgi rozpoczął nad nią badania. Wkrótce też wyodrębnił z niej kwas askorbinowy - popularną witaminę C. W 1937 roku został za to odkrycie nagrodzony Nagrodą Nobla.
Po użyciu chilli umyć ręce, bowiem dotknięcie ręką, na której jest odrobina przyprawy (może ona utkwić np. pod paznokciami), oczu lub nosa, może spowodować łzawienie oczu lub uczucie pieczenia (a nawet duszenie się, gdy przyprawa dostanie się do gardła). Należy uważać także, by nie "rozpylić" przyprawy w powietrzu, gdyż podrażni ona nasze oczy i nos.
Wchodzi w skład curry.
Jest wspaniałą rośliną dekoracyjną, szczególnie w okresie Bożego Narodzenia.
Swą popularność zawdzięcza w dużej mierze starym indiańskim wierzeniom, że jedzenie dużych jej ilości wzmaga potencję seksualną i daje jednocześnie złowrogą moc rzucania czarów na innych ludzi. Niektórzy Indianie meksykańscy do dziś czczą bogów chile, opiekujących się uprawą ostrej papryki.
*Cynamon*
Nazwa łacińska
Cinnamomum
Opis
Drzewo Cynamonowiec (Cinnamomum) stanowi około 50 gatunków drzew z rodziny wawrzynowatych, występujących w południowo-wschodniej Azji i Australii. Cynamon jest korą cynamonowca. Wiecznie zielone drzewo cynamonowe osiąga wysokość do 10 metrów. Rośnie na suchych tropikalnych obszarach leśnych. Jego duże, podłużne, skórzaste i mocno żyłkowane młode liście są często czerwone, lśniące. Kwiaty i małe owoce są niepozorne. Wszystkie części rośliny wydają charakterystyczną woń cynamonu. W hodowli w celu pozyskania kory cynamonowej ścina się rózgi długości laski. Ściąga się z nich korę, która ususzona trafia do międzynarodowego handlu. Największymi producentami cynamonu są: Sri Lanka, Indie, Brazylia, Indonezja, kraje Karaibskie i kraje leżące na Oceanie Indyjskim. Najwyższą jakość ma cynamon ze Sri Lanki.
Właściwości
Najważniejszym składnikiem cynamonu są olejki lotne, garbniki, żywice, śluzy, skrobia.
Zastosowanie
Cynamon ma przyjemny, słodkawy, korzenny zapach i smak. W kuchni znakomicie nadaje się do dań słodkich jak również pikantnych. Stosuje się do jagnięciny, do dań z ryżu, kompotów, zwłaszcza z gruszek, do deserów, kołaczy miodowych, szarlotek, ciast orzechowych, biszkoptów, pączków smażonych w tłuszczu, herbaty, ponczu, wina grzanego, piwa grzanego.Przyprawa ta jest lubiana i powszechnie wykorzystywana w gastronomii. Cynamonem w laskach przyprawia się kompoty, soki owocowe, wina grzane oraz inne napoje. Znajduje zastosowanie także w kuchni indyjskiej i chińskiej.
Ciekawostki
Zapach cynamonu pochodzi od olejku cynamonowego, którego ilość w surowcu waha się od 1 do 4%.
Z liści i gałęzi cynamonowca destyluje się gęsty, płynny, ostro pachnący olejek cynamonowy, stosowany w przemyśle perfumeryjnym.
W medycynie ludowej jest stosowany przy przeziębieniach, w stanach ogólnego osłabienia, bólach mięśni, biegunce, impotencji, chorobach skóry, zakłóceniach rytmu serca oraz w chorobach kobiecych.
Wchodzi w skład curry.
Cynamon to prawdopodobnie najstarsza przyprawa świata. Roślina ta pochodzi z Chin i już 2700 lat p.n.e. znalazła się wzmianka o niej w chińskiej księdze zielarskiej.Egipcjanie importowali cynamon z Chin 2000 lat p.n.e..
*Czarnuszka*
Nazwa łacińska
Nigella sativa
Opis
Czarnuszka jest jednoroczną rośliną z rodziny jaskrowatych, pochodzącą z Europy Południowej i Azji Zachodniej. Owocem jest mieszek, zawierający czarne, pachnące nasiona. Roślina ta obecnie jest rozpowszechniona w całej Europie. Ojczyzną jej jest prawdopodobnie Azja Wschodnia. Przyprawę stanowią nasiona mające charakterystyczny smak - słodkawy, ale ostry i lekko palący, oraz swoisty zapach.
Zastosowanie
Czarne nasiona służą jako dodatek do pieczywa pszennego i żytniego, do przetworów warzywnych, do aromatyzowania wina, jako środek ziołoleczniczy oraz w niewielkim zakresie do produkcji olejku eterycznego w cukiernictwie.
Ciekawostki
Działa żółciopędnie, moczopędnie, wiatropędnie, rozkurczająco na mięśnie gładkie, a także wzmaga wydzielanie mleka.
Aby sporządzić odwar leczniczy należy łyżeczkę nasion zalać filiżanką wody i pić 2 razy dziennie.
Czarnuszkę stosuje się również w przypadku nieżytu oskrzeli.
Najlepszy termin zbioru nasion czarnuszki to sierpień i wrzesień.
*Cząber*
Nazwa łacińska
Satureja hortensis
Opis
Jako roślina lecznicza i przyprawowa znana była w starożytnym Rzymie, dość pospolita również w średniowiecznej Europie. Jest rośliną jednoroczną, ma silnie korzenny zapach, a w smaku przypomina nieco pieprz. Ze względu na swe właściwości uprawia się go chętnie zarówno w ogródkach działkowych, jak i w dużych gospodarstwach rolnych. Cząber (zwany też Pieprzykiem) pochodzi ze wschodnich rejonów obszaru śródziemnomorskiego i rejonu czarnomorskiego. Obecnie cząber uprawiany jest w całej Europie, prawie w całej Azji i w obu Amerykach, ponadto w północnej i południowej Afryce oraz w Australii, wszędzie jednak na niewielką skalę. Przyprawą jest świeże lub suszone ziele cząbru, zbierane na krótko przed zakwitaniem lub w początkach kwitnienia.
Właściwości
Najważniejszymi składnikami cząbru są olejki lotne, garbniki, żywice, śluzy i sole mineralne.
Zastosowanie
Ziele to nadaje się do zupy fasolowej, fasolki szparagowej, potraw z roślin strączkowych, potraw z ziemniaków, ryb, krupniku, grochówki, kapusty, sałatek, potraw mięsnych, potraw z grzybów, kiełbas, wędlin, serów, marynat, pikli, potraw z dziczyzny, majonezów. Stosowany jest do zalewy słodko-kwaśnej używanej podczas kwaszenia lub konserwowania ogórków lub groszku zielonego.
Ciekawostki
Nie należy gotować go razem z potrawą, lecz dodawać do niej na kilka minut przed zakończeniem gotowania, gdyż długo gotowany powoduje gorzknienie potraw.
Cząber stosuje się przy niedostatecznym trawieniu i zmniejszonym łaknieniu, w długo utrzymujących się biegunkach, nieżytach żołądka i jelit. Cząber łagodzi skurcze, reguluje perystaltykę jelit oraz ma działanie przeciwrobacze.
Szanowani Rzymianie ozdabiali sobie skronie cząbrem, który był powszechnie znany jako "zioło wieńcowe".
Wchodzi w skład mieszanek - pieprzów ziołowych, ziół prowansalskich, licznych mieszanek przyprawowych (np. bułgarskiej czubricy).
Najkorzystniejszy termin zbioru ziela to lipiec i sierpień.
*Czosnek*
Nazwa łacińska
Allium sativum
Opis
Czosnek jest byliną lub rośliną dwuletnią. Pochodzi prawdopodobnie ze stepowej części Azji Środkowej, skąd rozprzestrzenił się na całą Azję i basen Morza Śródziemnego. Uprawiali go Rzymianie, Asyryjczycy, Egipcjanie, Grecy, Hebrajczycy i Arabowie. Dopiero jednak w 1944 r. rozszyfrowano skład czosnku i poznano dokładnie substancje lecznicze. Wyizolowano allicynę - substancję nadającą zapach i zarazem działającą przeciwbakteryjnie. Pochodzi on od lotnego olejku, którego głównym składnikiem jest alliina i enzymy. Te z kolei podczas roztarcia przemieniają się w bakteriobójczą allicynę.
Właściwości
Zawiera on węglowodany, białko, składniki mineralne (wapń, fosfor, magnez, siarkę, chrom, cynk, jod), olejki lotne oraz witaminy (C, A, B1, B2, PP). Zawiera związki nazywane fitoncydami, a działające bakteriostatycznie i bakteriobójczo.
Zastosowanie
Czosnek suszony (granulowany) jest stosowany do tłustej wieprzowiny i baraniny, jak również do łagodnego drobiu, mięsa z królika, a nawet do dziczyzny. Swoje wszechstronne zastosowanie czosnek potwierdza jako dodatek do: wędlin, ryb, zup (barszczów, żurów), sosów, warzyw, grzybów, jaj, serów, przy przygotowaniu kiszonek, marynat.
Ciekawostki
Smak i intensywny zapach łagodnieją pod wpływem temperatury. Dlatego należy pamiętać, że do gotowania czy pieczenia trzeba go dodać nieco więcej niż do potraw podawanych na zimno.
Ze względu na wysoką zawartość wapnia czosnek ma też właściwości odkwaszające.
Aż do XIX wieku (tj. do momentu wprowadzenia szczepionek) czosnek należał do podstawowych środków przeciwko chorobom infekcyjnym. Dzisiejsza medycyna potwierdza lecznicze działanie czosnku: zapobiega on zwapnieniu żył, pobudza trawienie, reguluje florę bakteryjną jelit, obniża ciśnienie krwi, poprawia funkcjonowanie wątroby i trzustki. Działa żółciopędnie i przeciwpasożytniczo.
Łagodzi podrażnienia spowodowane ukąszeniami owadów.
Wchodzi w skład curry.
Substancje czynne zawarte w ostrym olejku eterycznym o charakterystycznym zapachu działają jak antybiotyk i aktywizują komórki.
Zapach czosnku można częściowo złagodzić, spożywając z czosnkiem jednocześnie świeżą natkę pietruszki, seler, lubczyk, ziarnka kawy lub goździki.
*Estragon*
Nazwa łacińska
Artemisia dracunculus
Opis
Estragon jest to bylina za ojczyznę którego uznaje się tereny azjatyckiej części Rosji, przede wszystkim brzegi rzek syberyjskich. W stanie dzikim występuje ona również na znacznych obszarach Ameryki Północnej (między Alaską a Teksasem). Przyprawowe zalety rośliny doceniono we Francji, choć jest też popularna w Niemczech i wśród mieszkańców Kaukazu. Już w średniowieczu estragon stosowany był w kuchni arabskiej. Głównym producentem estragonu jest Francja. Ziele ma zapach aromatyczny i gorzkawy smak.
Właściwości
Zawiera złożone olejki lotne, garbniki, związki goryczowe, pochodne kumaryny, związki flawonoidowe.
Zastosowanie
Bylica estragon to przyprawa stosowana do licznych dań i dodatków, takich jak: omlety zapiekane z pomidorami, sosy (Ravigote, Bernaise, szczawiowo - estragonowy, Gribiche, Lyoński, cytrynowy - dodawany do jaj na twardo, tatarski - do ryb, pieczeni wieprzowej na zimno, jaj w koszulkach, Remulade (do ryb, jaj na półtwardo, podrobów na zimno, duszona marchewka z estragonem (zioło należy dodać do jarzyny pod koniec duszenia), makrele duszone w sosie pomidorowym (suszony estragon dodaje się do sosu), jajecznica na zimno z majonezem, posypywana posiekanymi listkami zioła, kura pieczona nadziewana zielonym estragonem, surówki wieloskładnikowe, jabłka nadziewane szynką, befsztyki tatarskie, ozory cielęce z pomidorami, kalafiory z korniszonami, gotowane cukinie i pory.
Ciekawostki
Słowo dracunculus pochodzi od łacińskiego wyrazu draco i greckiego drakoon, gdyż w Średniowieczu rośliny tej używano do odstraszania różnych bestii i potworów.
Estragon jest także podstawowym składnikiem różnych mieszanek smakowych, np. ziół prowansalskich, bouquet garni.
Należy dodawać estragon z rozwagą, by nie zdominował smaku potrawy i zagłuszył innych przypraw.
Jeśli dodajemy przyprawę podczas gotowania dania, najlepiej jest wsypać ją pod koniec gotowania, bowiem wysoka temperatura zabija jej smak.
W historii lekarskie opinie o tym gatunku były bardzo pozytywne. Twierdzono mianowicie, iż estragon powoduje czyszczenie krwi, leczenie szkorbutu, zalecano go też na poprawienie apetytu i perystaltyki jelit. Stwierdzono również jego działanie przeciwzapalne, antyseptyczne, przeciwszkorbutowe i przeciwskurczowe. Jako przyprawę leczniczą zaleca się też stosować zioło szczególnie w dietach z ograniczeniem soli (choroby nerek). Estragon był używany przez starożytnych Greków w przypadku bólów zębów, w Średniowieczu leczono nim ukąszenia wężów.
Wzmaga apetyt i ułatwia trawienie. Polecany jest osobom cierpiącym na reumatyzm, skazę moczanową i artretyzm.
Najkorzystniejszy termin zbioru bylicy estragonu to okres od lipca do sierpnia.
*Gałka muszkatołowa*
Nazwa łacińska
Myristica fragrans
Opis
Gałka muszkatołowa jest owocem muszkatołowca (Myristica fragrans) wiecznie zielonego drzewa rosnącego pierwotnie na wyspach Moluków, czyli wyspach przypraw. Drzewo zaczyna owocować po 7 latach, jednakże może rodzić owoce aż do 90 roku życia. Gałka jest uprawiana w Indonezji i na Grenadzie. Wiecznie zielony muszkatołowiec dochodzi do 18 metrów wysokości i rośnie najlepiej w tropikalnych, wilgotnych i gorących strefach. Muszkatołowiec jest gatunkiem wyjątkowym wśród roślin przyprawowych, gdyż dostarcza jednocześnie aż dwu przypraw gałki muszkatołowej i tak zwanego "kwiatu" muszkatołowego. Gałka muszkatołowa to nasienie wydobyte z mięsistej, torebki wielkości śliwki. "Kwiat" muszkatołowy natomiast to osnówka otaczająca nasienie. Drzewa muszkatołowe pochodzą z Moluków, ale są uprawiane w Sri Lance, Malezji i na Karaibach. Gałka i "kwiat" muszkatołowy mają podobny aromat i smak, ale "kwiat" jest bardziej subtelny. Zapach jest wspaniały, odświeżający, korzenny. Smak gałki korzenny, intensywny, słodkawy, a "kwiatu" muszkatołowego nieco bardziej gorzki.
Właściwości
Gałka muszkatołowa zawiera przede wszystkim olejki lotne.
Zastosowanie
Gałkę muszkatołową stosuje się głównie do przyprawiania ciast. Jednakże dodana do mięsa (wołowina, cielęcina, jagnięcina, drób), czy produktów mlecznych doskonale zmienia smak potrawy. Stosuje się ją w postaci zmielonej lub tartej. Gałka jest używana do aromatyzowania napojów takich jak grzane piwo angielskie, poncz, wino zaprawione korzeniami czy posset (napój z gorącego mleka z winem i korzeniami). Gałka muszkatołowa znakomicie poprawia smak pierników i innych ciast, deserów owocowych. Zarówno gałka jak i "kwiat" muszkatołowy nadają się do poprawiania smaku gulaszy, zup (jarzynowa, fasolowa), flaków, ryb, kotletów mielonych, bigosów oraz do większości potraw z jaj i serów.
Ciekawostki
Gałka muszkatołowa widnieje na fladze Grenady, z tego względu też Grenada jest jednym z głównych eksporterów.
Gałka muszkatołowa znalazła zastosowanie również w medycynie. Jest ona bardziej popularna w medycynie Wschodu niż Zachodu. Stosuje się ją dla łagodzenia zaburzeń oskrzelowych, bezsenności, reumatyzmu, wzdęć, w stanach nadpobudliwości.
W większych ilościach (5 do 30 g) może powodować senność, halucynacje lub euforię, nie należy zatem jej nadużywać. Jedno nasienie waży około 2 g. Po upływie 2-5 godzin od spożycia kilku nasion mogą wystąpić lekkie zaburzenia świadomości, aż do silnych halucynacji, zapalenia jelita cienkiego i bezsenności. Zazwyczaj objawy te ustępują po 24 godzinach.
Wchodzi w skład curry.
*Gorczyca*
Nazwa łacińska
Brassica, Sinapsis
Opis
Gorczyca jest rośliną pochodzącą z terenów Europy oraz Azji. Należy do rodziny krzyżowych (Cruciferae). Jej nazwa związana jest z jej charakterystycznym gorzkim smakiem, który zawdzięcza synapinie - związkowi zawartemu w nasionach. Znane są różne gatunki gorczycy - gorczyca biała (Sinapsis alba), gorczyca czarna (Brassica nigra), oraz występująca w Indiach - gorczyca sarepska (Brassica juncea). Wszystkie trzy gatunki gorczycy to rośliny roczne, o niewielkich, żółtych kwiatach. Gorczyca biała dorasta do 80 cm wysokości, bujnie rośnie na ciężkich glebach gliniasto-piaszczystych. Gorczyca czarna jest wyższa i wymaga żyźniejszych gleb. Blisko z nią spokrewniona gorczyca sarepska jest nieco niższa i ma jaśniejsze kwiaty. Nasiona gorczycy sarepskiej po rozgryzieniu mają nieco gorzkawy, a potem palący smak i swoisty aromat. Nasiona gorczycy białej - na początku smak słodkawo-mdły później lekko palący. Gorczyca czarna zaś ma nasiona o ostrym smaku. W przeciwieństwie do innych przypraw, są one właściwie bez zapachu. Głównymi producentami gorczycy są: Dania, Francja, Wielka Brytania, kraje Beneluxu.
Właściwości
Gorczyce zawierają olejki lotne, glikozydy, tłuszcze, białka, sole mineralne.
Zastosowanie
Gorczyca jest przede wszystkim głównym składnikiem musztardy. Musztardy są wspaniałym dodatkiem do kiełbas, tłustych mięs, gotowanych ryb, gorących i zimnych sosów oraz potraw z jaj. Ponadto nasiona gorczycy czarnej jak również i białej stosowane są do przyprawiania marynat, wędlin, maseł ziołowych, majonezów, surówek. Świetnie nadają się również do kwaszonych i konserwowanych ogórków i innych warzyw z octem.
Ciekawostki
W lecznictwie ludowym wykorzystuje się promieniowanie wywołane przez nasiona gorczycy i stosuje zewnętrznie przy bólach reumatycznych (w postaci poduszek gorczycowych wypełnionych nasionami). Nasiona zachowują zdolność promieniowania przez 4 lata. Ponadto podaje się nasiona białej gorczycy przy zatwardzeniach.
Zwykle przed dodaniem do potraw nasiona praży się w gorącym oleju, aby uzyskały ostry aromat.
Nasiona, spożyte w większych dawkach, zwłaszcza tej czarnej, mogą uszkodzić nerki i drogi moczowe powodując krwiomocz i białkomocz, a u kobiet silne przekrwienie macicy, zaś w przypadku ciąży nawet poronienie, w końcu porażenie ośrodkowego układu nerwowego.
W medycynie gorczyca dziś jest stosowana rzadziej między innymi jako środek moczopędny. Nasiona te stosowane są w chorobach przewodu pokarmowego, jako lek tak zwany śluzowy, czyli powlekający, przeciwzapalny, przeczyszczający. Wyciąg z gorczycy podaje się przy chorobach przewodu pokarmowego, takich jak: przewlekłe stany zapalne żołądka i jelit, zaburzenia trawienia, zaparcia, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy. Zewnętrznie zalecane są przy zapaleniu migdałków i gardła (do płukania).
Olejek lotny tej rośliny jest podstawowym surowcem farmakologicznym. Służy do sporządzania plastrów łagodzących bóle reumatyczne i przeziębienia. Olejek gorczyczny ma różnorodne działanie, m.in. pobudza wydzielanie soku trzustkowego i żołądkowego. Działa żółciopędnie, ułatwiając trawienie pokarmów. Ma również właściwości antybakteryjne oraz obniża ciśnienie krwi. Substancja stosowana jest również do produkcji wyciągów oraz maści.
Nasiona gorczyc zawierają znaczne ilości olejku tłustego (od 18 do 40 %) i surowiec ten służy też do wydobywania z niego oleju technicznego i jadalnego.
*Goździki*
Nazwa łacińska
Eugenia caryophyllata
Opis
Goździki to jedna z najpopularniejszych przypraw znajdujących się w handlu. Są to w istocie suszone pąki kwiatowe goździkowca korzennego - niewielkiego, wiecznie zielonego drzewa, pochodzących z Indonezji. Ponadto goździki są dostarczane przez Madagaskar, Tanzanię, Sri Lankę, Malezję, Grenadę. Drzewa goździkowe nie przekraczają 12-20 m wysokości. Potrzeba aż dwudziestu lat by osiągnęły pełną dojrzałość. Owocują przez kolejne pięćdziesiąt lat. Najlepiej rosną w warunkach podrównikowego klimatu morskiego. Jeszcze zamknięte, różowe pąki kwiatowe zbierane są na krótko przed kwitnieniem, a następnie suszone na słońcu, aż do uzyskania brązowej barwy. Do Europy goździki trafiły około XI wieku.
Właściwości
Spośród przypraw zawierają one największą ilość olejku lotnego, ponadto zawierają tłuszcze i żywice.
Zastosowanie
Są stosowane do win, likierów, a także marynat rybnych i przetworów mięsnych. Amerykanie wbijają goździki w pieczoną szynkę. Niemcy używają ich jako dodatku do korzennego chleba. Goździki są doskonałą przyprawą do kompotów, nadzienia do ciast, sosów, marynat grzybowych, a także pieczeni. Wraz z cebulą i listkiem laurowym dodaje się je do czerwonej kapusty. Mielone goździki są składnikiem pierników i różnych innych ciast. W kuchni goździki można stosować, ale z umiarem, zarówno do potraw słodkich, jak i pikantnych: pasztetów, duszonej wołowiny, potrawki z zająca, czy do wspomnianych kompotów z jabłek i gruszek. Znajdują również zastosowanie w wędliniarstwie, wyrobie marynat rybnych, win i likierów. Na dalekiej Indonezji goździki stosuje się także do produkcji papierosów, mieszając je z tytoniem. Goździki są również dodawane jako składnik piwa i wina grzanego.
Ciekawostki
Goździki mają również lecznicze właściwości - olejek lotny z goździków uznawany jest jako środek antyseptyczny i przeciwbólowy, rozcieńczony i wtarty w dziąsła, czy nawet sam rozgryziony goździk, łagodzi bóle zębów.
Goździki należą do najstarszych przypraw w dziejach ludzkości. W Chinach znano je już 300 lat p.n.e., wspomina je także w swym dzienniku Marco Polo.
Występujący w goździkach eugenol skutecznie obniża poziom wolnych rodników w komórkach, przez co ma działanie antynowotworowe.
Wchodzi w skład curry.
Goździki mają właściwości "odświeżania oddechu" - w poradnikach można znaleźć informację, że aby pozbyć się nieprzyjemnego zapachu występującego po zjedzeniu czosnku, należy rozgryźć kilka goździków. Tę właściwość goździków znali już starożytni Chińczycy: na dworze cesarza panował zwyczaj, że zwracający się do niego dworzanie musieli trzymać w ustach kilka goździków, aby ich oddech zachowywał świeżość.
*Imbir*
Nazwa łacińska
Zingiber officinale
Opis
Jest to bylina dorastająca do 1 m wysokości, wśród których rozróżnia się ok. 80 gatunków pochodzących z tropikalnej Azji i Oceanii. Roślina ma kłącze podziemne (o wielkości od 15 do 50 cm), płaskie, silnie rozgałęzione, z którego wyrastają łodygi, z dużymi, lancetowatymi liśćmi. Na końcach krótszych pędów kwiatowych występują gęsto kwiaty, wydzielające szczególnie piękny zapach. Imbir suszony jest zwykle produkowany z kłączy zbieranych po 8-10 miesiącach od posadzenia. Ojczyzną imbiru są kraje azjatyckie. W XIII wieku Arabowie przenieśli imbir do Afryki Wschodniej, Portugalczycy na początku XVI wieku - do Afryki Zachodniej, a Hiszpanie - na wyspy Morza Karaibskiego. Uprawiany głównie w Indiach, Malezji, Chinach i w Brazylii.
Właściwości
Kłącze zawiera dużo olejków eterycznych, skrobię, estry, żywicę i substancje zwaną gingerolem, o ostrym, palącym charakterystycznym smaku.
Zastosowanie
Ma zastosowanie do wyrobu niektórych wędlin i likierów. Słynne są pierniczki, ciasteczka i chleby imbirowe, znakomite są herbaty oraz popularne piwo imbirowe. Imbiru dodaje się również do wielu innych potraw, np. do sałatek owocowych, marmolad, rosołu z kury, sosów, pasztetu i flaków. Uszlachetnia też bardzo kwaśne mleko i chłodniki przyrządzane na podstawie zsiadłego mleka lub kefiru. Można go dodawać do czerwonej kapusty, wszelkich pikantnych potraw z mięsa wieprzowego oraz do sosów ziołowych i owocowych, w których skład wchodzi wino. Imbir ma także duże zastosowanie przy wyrobie gatunkowych napojów alkoholowych. Jest on ważnym składnikiem proszku curry i wielu innych mieszanek. Dodaje się go do herbatników, puddingów, pikli, a także wielu azjatyckich dań z warzyw. Służy do aromatyzowania kompotów, grzanego wina oraz piwa. Jest dodawany także do marynat z dyni i ogórków.
Ciekawostki
Wchodzi w skład curry.
Imbir stanowi źródło otrzymywania leków przeciwreumatycznych, reumatyzm, alergię, choroby serca. Używany jest również do obniżenia ciśnienia i obniżenia poziomu cholesterolu we krwi. Na co dzień uśmierza ból głowy, koi rozstrój żołądka, łagodzi bóle menstruacyjne. Badaczom udało się potwierdzić niektóre właściwości lecznicze imbiru np. na obrzęki - zawarty w nim olejek eteryczny działa moczopędnie, reguluje pracę woreczka żółciowego, przeciwdziała nadmiarowi gazów w jelitach oraz zmniejsza wydzielanie kwasów żołądkowych. Wskazane jest płukanie na bolące gardło i drapanie w gardle, łagodzi kaszel. Działa odkażająco i odświeżająco pozostawiając miły zapach w ustach - nudności i mdłości - przeciwdziała mdłościom po narkozie i chemioterapii. Działanie przeciwwymiotne preparatów otrzymanych z kłącza imbiru potwierdzone zostało w licznych badaniach klinicznych.
Przedawkowanie imbiru może zepsuć nieodwracalnie smak potrawy. Dlatego należy stosować go z dużym umiarem.
*Jałowiec*
Nazwa łacińska
Juniperus communis
Opis
Wiecznie zielony krzew, występujący na terenie Europy Środkowej. Owoce jałowca (zwanego też Cyprysem) są typowo polską (słowiańską) przyprawą, chociaż jako roślina występuje nie tylko w naszym kraju. Kuliste owoce, zwane szyszkojagodami, dojrzewają w drugim roku, o barwie popielato-niebieskiej, są przyprawą mającą korzenny, słodki smak i ciekawy aromat. Krzew iglasty, osiągający nawet 10 m wysokości, o krótkich szydłowatych liściach i czarnych owocach - jagodach. Występuje zarówno w miejscach otwartych, jak i w lasach, nie rośnie tylko na gruntach podmokłych.
Właściwości
Owoce dla których charakterystyczna jest gorzka juniperyna zawierają spore ilości olejku lotnego, cukry, garbniki, związki żywiczne, gorycze, glikozydy flawonowe, białko, wosk, pektyny oraz inne aktywne substancje i związki organiczne.
Zastosowanie
Nibyjagody jałowca są znane powszechnie jako przyprawa potraw mięsnych, głównie dziczyzny i sosów, przy czym po utłuczeniu są wydajniejsze w smaku. Używa się ich szeroko przy kiszeniu kapusty, produkcji octu ziołowego, marynat, pasztetów, wyrobie konserw rybnych i mięsnych. Jałowca używa się do produkcji wódek jałowcowych. Jałowiec jest szczególnie doceniony w wędliniarstwie, bo dzięki niemu wszystkie wędliny "myśliwskie" uzyskują aromatyczny, korzenny smak i przyjemny balsamiczny zapach.
Ciekawostki
Owoce jałowca działają również żółciopędnie i pobudzająco na żołądek i wątrobę, dlatego stosuje się go przy różnych zaburzeniach trawiennych. Są stosowane przy depresjach, kłopotach z oddychaniem, trądziku, owrzodzeniu skóry, bólach mięśni oraz w chorobach nerek jako środek moczopędny. Przy artretyzmie, reumatyzmie i wypryskach skórnych zalecana jest kąpiel z młodych gałązek jałowca.
Zbyt duże dawki są niewskazane, gdyż mogą uszkodzić nerki i powodować nadmierne wydzielanie moczu. Niewskazane jest stosowanie wyciągów jałowca w ostrych chorobach zapalnych przewodu pokarmowego, w zaostrzonej chorobie wrzodowej, w ciężkich chorobach nerek oraz wątroby, a także w ciąży.
Najkorzystniejszy terminem zbioru owoców jest okres od października do lutego.
*Kapary*
Nazwa łacińska
Capparis spinosa
Opis
Kapary cierniste są to pączki kolczastego, niewielkiego krzewu kaparowego, dorastającego do 1 m wysokości, którego ojczyzną są wybrzeża Morza Śródziemnego (Francja, Hiszpania, Włochy, Algieria, Cypr, Grecja).
Właściwości
Kapary zawierają olejki eteryczne, glikozydy.
Zastosowanie
Kapary są używane jako marynaty w occie. Przechowywane w oliwie pączki kwiatowe stanowią pikantną przyprawę stosowaną do pizzy, sosów, potrawek, przeróżnych sałatek jarzynowych, dodatek do potraw z łososia, do gotowanych na twardo jaj. Są ozdobą małych kanapek i wszelkich półmisków wchodzących w skład zimnego bufetu
*Kardamon*
Nazwa łacińska
Elettaria cardamomum
Opis
Wieloletnia roślina rosnąca dziko na wybrzeżu Malabaru i masowo uprawiana na Cejlonie. Należy do rodziny imbirowatych. Bylina o grubym, bulwiastym kłączu i długich, grubych korzeniach tworzące z pochew rodzaj łodygi do 2-3 m wysokości. Posiada oryginalny cytrynowo-eukaliptusowy smak.
Właściwości
Zawiera olejki eteryczne, cukry.
Zastosowanie
Jest doskonałym dodatkiem przy przyrządzaniu sałatek i sosów. Niewielka jego ilość dodaje ostrości mdłym potrawom. Kardamonem można przyprawiać marcepany, pierniki, desery owocowe, kompoty, musy jabłkowe i sałatki z owoców. Znakomicie poprawia smak zup (grochowa, rosół, owocowa), naleśników i słodkich ciast smażonych, potraw z mięs i ryb, gulaszu wołowego, cielęcego risotto, pasztetów a także mięsa z rusztu. Kardamon nadaje świeży, miły smak dyni, marchwi, szarlotkom z jabłek i dyni. Stosuje się go do produkcji likierów i wódek.
Ciekawostki
Wchodzi w skład mieszanki curry.
Jest jedną z najdroższych (po szafranie i wanilii) przypraw używanych w gospodarstwie domowym.
Jest przyprawą bardzo wzmacniającą żołądek. Poprawia trawienie białka i zapobiega rozmnażaniu wirusów, reguluje funkcje układu trawienia, pobudza apetyt i wspomaga wchłanianie pokarmów, leczy zapalenia jamy ustnej, wzmacnia organizm, usuwa bóle przy dolegliwościach reumatycznych.
60% światowej produkcji jest eksportowana do krajów arabskich, gdzie przyprawa ta jest używana do parzenia kawy. Aromatyzowana kardamonem kawa jest symbolem arabskiej gościnności.
Stosowany jest też do produkcji kosmetyków, w przemyśle tytoniowym.
*Kminek*
Nazwa łacińska
Carum carvi
Opis
W stanie zdziczałym spotyka się go na miedzach, łąkach i pastwiskach. Jest to roślina dwuletnia, dorastającą do około 80 cm wysokości. Jej nasiona w kształcie sierpa to jedna z najstarszych przypraw kuchennych, znana już w starożytnym Egipcie. Znali ją już słowiańscy przodkowie i Germanie. Kminek zwyczajny występuje w stanie naturalnym w całej Europie i Azji. Holandia, a także Niemcy, Polska i Maroko to najważniejsi producenci kminku.
Właściwości
Zawiera duże ilości olejku lotnego, tłuszczu, flawonoidów, związków białkowych, cukrów, witamin, kwasów organicznych.
Zastosowanie
Kminek zwyczajny używa się do pieczonych tłustych mięs, wieprzowiny, baraniny, kapusty kiszonej i gotowanej, surówek, do ćwikły z octem, do twarogu utartego z cukrem lub też z drobno posiekaną cebulką ze śmietaną, przy wypieku chleba, bułek, do pieczywa z masłem, do zup, zwłaszcza tych zawiesistych na zasmażce z czosnkiem i cebulą, do smażonych i pieczonych ziemniaków, kiełbasy, serów, zupy grzybowej i gulaszowej, do sałatek, do pizzy, dań cebulowych, słonych wypieków.
Ciekawostki
Kminek zapobiega przede wszystkim wzdęciom, wiatrom, hamuje rozwój niektórych bakterii, ułatwia trawienie, znosi skurcze żołądkowo-jelitowe, działa moczo-wiatro-mlekopędnie.
Stałe zażywanie naparu kminku, małymi porcjami w ciągu dnia, sporządzonego z jednej łyżeczki surowca, najlepiej zmiażdżonego i zalanego szklanką wrzątku, zalecane jest szczególnie przy wrzodach żołądka i dwunastnicy, a także przy chorobach wątroby, zaburzeniach trawiennych, wzdęciach i uczuciu pełności żołądka.
Kminek (szczególnie w połączeniu z melisą) uchodzi też za doskonały środek na bóle menstruacyjne.
Olejek kminkowy wchodzi w skład wielu wódek (kminkówka) i likierów.
Zbioru kminku dokonuje się w lipcu.
*Koperek*
Nazwa łacińska
Anethum graveolens
Opis
Jest rośliną roczną z rodziny baldaszkowatych. Koper pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego, południowej Rosji i Indii.
Właściwości
Koper ogrodowy należy do roślin najzasobniejszych w sole mineralne jak wapń, żelazo i fosfor, prowitaminę A, witaminy D, E, K, B1, B2, B6, B12, H, bardzo duże ilości witaminy C oraz inne związki i substancje czynne, a także olejek lotny.
Zastosowanie
Świeże liście kopru dodaje się do sałatek, ziemniaków, zup, potraw z jaj i ryb. Pędy wraz z baldachami kwiatów lub owoców są niezastąpionym dodatkiem przy kwaszeniu ogórków. Sos koperkowy jest smacznym i aromatycznym dodatkiem do mięs, drobiu, ryb, raków i ślimaków.
Ciekawostki
Nazwa tego warzywa pochodzi od starego słowa "dull", znaczącego "kołysać", bowiem sporządzona z kopru herbata miała właściwości usypiające i relaksacyjne.
Koper jest stosowany jako lek przeciw kolce, trudnościom z trawieniem i spowodowaną tym bezsennością, wzdęciom, nieprzyjemnemu zapachowi z ust, brakowi pokarmu u matek karmiących piersią. W medycynie naturalnej koper stosuje się jako środek wiatropędny i regulujący pracę nerek oraz uśmierzający kaszel. Jest skuteczny zarówno w postaci sproszkowanych nasion, jak i naparu z liści.
Kopru nie należy gotować, gdyż traci aromat.
*Kolendra*
Nazwa łacińska
Coriandrum sativum
Opis
Pochodzi z obszaru Morza Śródziemnego. W wielu krajach, u nas również, jest uprawiana jako roślina uprawowa i lecznicza. Należy do roślin jednorocznych, która osiąga wysokość 20-40 cm. Ojczyzną są: Indie, Iran i Azja Mniejsza. Obecnie zasadniczą część zbiorów kolendry dostarczają Indie, Iran, kraje Bliskiego Wschodu, kraje byłego Związku Radzieckiego i Stany Zjednoczone.
Właściwości
Głównym składnikiem surowca jest olejek lotny. Poza tym nasiona zawierają dużo oleju tłustego, związki białkowe, związki żywiczne, garbniki, pektyny, sterole roślinne, flawony oraz sole mineralne.
Zastosowanie
Owoce kolendry stosuje się jako przyprawę kuchenną (najlepiej zmieloną) do do różnych mięs (baraniny, wieprzowiny, dziczyzny, do nadziewanej i pieczonej gęsi), do pasztetów, sosów i jaj, marynat jarzynowych, grzybów, wódek, likierów, wina, a także do marynowanych śledzi, past, ogórków, jarzyn. Stosowana jest w kuchni chińskiej i indyjskiej.
Ciekawostki
Owoce kolendry przeciwdziałają wzdęciom, łagodzą nadmierną fermentację przeciwdziałając nadmiernemu wzrostowi flory bakteryjnej w przewodzie pokarmowym, regulują trawienie.
Wchodzi w skład pieprzu ziołowego, garam, masala, curry.
Owoce najlepiej zbierać od sierpnia do września.
*Kurkuma*
Nazwa łacińska
Curcuma longa
Opis
Pochodzi z południowej Azji, uprawiana głównie we Wschodnich Indiach, Chinach, Japonii, na Jawie i w Ameryce Środkowej. Jest to podzwrotnikowa wieloletnia roślina z rodziny imbirowatych, która ma silny zapach i ostry palący smak. Kurkuma nazywana jest też ostryżem. Obejmuje on ponad 70 gatunków ciepłolubnych bylin. Obecnie głównym producentem kurkumy są Indie, uprawia się ją także w Indonezji, Chinach, Bangladeszu, w Ameryce Południowej i na wyspach Morza Karaibskiego.
Zastosowanie
Mieloną kurkumę używa się do barwienia ryżu, makaronu i warzyw konserwowanych w occie. Przyprawia się nią sosy, potrawy z drobiu, zupy kremowe i omlety. Dobrze komponuje się z daniami z fasoli i z soi. Szczypta kurkumy dodana do ciasta drożdżowego lub biszkoptowego nada mu atrakcyjny żółty kolor.
Ciekawostki
Posiada także lecznicze właściwości: pomaga zwalczać kamienie żółciowe, działa bakteriobójczo i przeciwzapalnie, zwłaszcza w chorobach skóry, działa rozkurczowo, bakteriobójczo i wzmaga wydzielanie żółci. Stosuje się w leczeniu chorób reumatycznych, serca i wątroby, wzmacnia system nerwowy.
Wchodzi w skład curry.
Sporządza się z niej maseczki pielęgnacyjne.
*Liść laurowy*
Nazwa łacińska
Laurus nobilis (Drzewo laurowe)
Opis
Liście laurowe rosną na niewielkich, wiecznie zielonych drzewach laurowych. Jako przyprawy używa się wysuszonych liści z drzewa laurowego. Liść laurowy zwany też jest Wawrzynem albo Liściem Bobkowym. Uprawiany jest w krajach Morza Śródziemnego i na wybrzeżach Morza Czarnego.
Właściwości
Zawiera olejki eteryczne, garbniki i związki goryczowe.
Zastosowanie
Poprawiają smak wielu zup (ziemniaczana, grochowa, fasolowa, kapuśniak, żur), flaków, potraw mięsnych, zwłaszcza z dziczyzny i wołowiny. Wzbogacają smakowo sosy, gulasze, galarety, gotowane ryby oraz potrawy z raków i krabów. Liście laurowe są niezastąpionym dodatkiem do marynat warzywnych (ogórki, buraki, kapusta), mięsnych, rybnych i grzybów. Używa się ich również do peklowania mięsa, aromatyzowania rosołów, do potraw duszonych, do pieczeni, do budyniu. Wchodzą z skład słynnego "bouquet garni" (kuchnia francuska).
Ciekawostki
W medycynie używa się liście laurowe do sporządzania esencji i maści przy schorzeniach reumatycznych. Przyprawa posiada właściwości pobudzające apetyt i ułatwiające trawienie. Wykorzystywano ją w leczeniu reumatyzmu, wysypki, bólów uszu i głowy.
Grecy zakładali wieńce laurowe na skronie swoich bohaterów, poetów, czy zwycięzców starożytnych olimpiad.
Ma właściwości halucynogenne.
Liść laurowy jest doskonałym środkiem zapobiegającym szkodnikom - jeden lub dwa listki włożone do pojemnika z mąką, ryżem czy innymi produktami odstraszają wołki zbożowe. Liście laurowe w szafie, szufladach, będą skutecznie odstraszać karaluchy.
Liście laurowe dodaje się na początku gotowania. Przed podaniem należy je usunąć z jedzenia, by danie nie nabrało gorzkiego smaku.
*Lubczyk*
Nazwa łacińska
Levisticum officinale
Opis
Lubczyk jest to roślina wieloletnia pochodząca z Azji południowo-zachodniej. Jest to dochodząca do 2 metrów bylina o mocnym korzeniu. Najlepszy smak mają świeże, w miarę młode części rośliny.
Właściwości
Zawiera olejki eteryczne, kumaryny
Zastosowanie
W kuchni stosuje się do zup (ziemniaczana, pomidorowa), ciemnych sosów, flaków, masła ziołowego, do mięs (baranina, drób), sałatek, potraw tłustych, Lubczyk wchodzi w skład mieszanek przyprawowych do potraw mięsnych, pieczeni i rolad. Powszechnie stosowany jest w produkcji kostek bulionowych typu „Maggi".
Ciekawostki
Polecany w chorobach dróg moczowych oraz schorzeniach przebiegających ze zmniejszeniem wydalania moczu, skazie moczanowej. Pomaga w dolegliwościach trawiennych, przy wzdęciach, niestrawnościach, braku łaknienia, przy niedostatecznym wydzielaniu żółci. Poleca się go w chorobach serca, zwłaszcza u osób starszych.
Roślina uchodzi za symbol miłości.
*Majeranek*
Nazwa łacińska
Orginanum majorana
Opis
W uprawie jest rośliną roczną lub dwuletnią, osiągającą wysokość 40 cm. Roślina pochodzi z południowo-wschodniej części rejonu basenu Morza Śródziemnego i południowej Azji. Przyprawę tę przywieźli z Indii w rejon Morza Śródziemnego Arabowie. Głównymi producentami majeranku są: Egipt, Francja, Hiszpania, Węgry, Polska, Austria, Niemcy.
Właściwości
Głównym składnikiem ziela jest olejek lotny z terpineolem i terpenem. Poza tym występują w jego składzie gorycze, kwasy organiczne, miedź i duże ilości wapnia.
Zastosowanie
Zioło najbardziej cenione jako dodatek do tłustych pieczeni, kiełbas, dań z ziemniaków i warzyw. Przyprawia się nim wszelkie farsze, baraninę, pieczone mięsa i flaki. Nadaje właściwy aromat pieczonej gęsi, żurom, grochówce i innym daniom z roślin strączkowych.
Ciekawostki
Pomaga w trawieniu, zwiększa wydzielanie soków żołądkowych. Napar z majeranku pije się przy bólach głowy, przeziębieniach.
Wchodzi w skład ziół prowansalskich i pieprzu ziołowego.
Najkorzystniejszy termin zbioru majeranku to przełom czerwca i lipca, a następnie wrzesień.
Olejek majerankowy stosowany jest w przemyśle kosmetyczny i perfumeryjnym.
*Mięta*
Nazwa łacińska
Mentha piperita
Opis
Mięta pieprzowa jest byliną osiągającą wysokość 30-90 cm. Mięta jest rośliną wieloletnią, o pełzających podziemnych kłączach, z rozłogami nadziemnymi i podziemnymi. Znana była już w starożytnym Egipcie. W Europie uprawia się miętę od przeszło 300 lat i należy ona do roślin bardzo dobrze zaaklimatyzowanych.
Właściwości
Najważniejszymi składnikami mięty pieprzowej są: złożony z mentolu, mentonu, tymolu i innych substancji olejek lotny, garbniki, gorycze, kwasy organiczne i inne aktywne związki.
Zastosowanie
Dodaje się ją do sałatki składającej z pomidorów (bierze się posiekane, młode listeczki), twarożku, sałaty, jogurtu i szpinaku. Używa się w przemyśle cukierniczym. Używa się do aromatyzowania octu, gotowanych mięs i salcesonu. Miętę używa się również do produkcji napojów, wódek i likierów. W Anglii sos miętowy jest ulubioną potrawą narodową. Jest on podawany na zimno jak i na gorąco do pieczeni baraniej czy ryb z rusztu.
Ciekawostki
Używa się przy zaburzeniach w wydzielaniu żółci, zapaleniu woreczka żółciowego i dróg żółciowych, a także w kamicy żółciowej i żółtaczce, przy wzdęciach, kolce jelitowej, w zaburzeniach przewodu pokarmowego, układu nerwowego objawiających się w bezsenności, migrenie, nerwobólach, drgawkach nerwowych i w zaburzeniach menstruacyjnych.
Olejek miętowy stosuje się w przemyśle kosmetycznym, dodając go do past do zębów, płynów do ust i płynów do kąpieli.
Najkorzystniejszy termin zbioru to lipiec lub wrzesień.
Zbyt duże dawki preparatów zawierających olejek miętowy mogą powodować bóle brzucha i wymioty. Stosowany zewnętrznie olejek miętowy może powodować podrażnienia skóry i wysypki, szczególnie u małych dzieci.
Wchodzi w skład ziół prowansalskich.
*Natka pietruszki*
Nazwa łacińska
Petroselinum sativum
Opis
Roślina dwuletnia dorastająca do wysokości 80 cm. Przyprawę stanowią wysuszone liście pietruszki, pochodzącej z rejonu Morza Śródziemnego. Pietruszka była uprawiana w III wieku p.n.e. przez Rzymian, którzy używali ją do dekoracji i aromatyzowania. Obecnie uprawiana jest nie tylko w Europie, ale także w Ameryce i Australii.
Właściwości
Najważniejszymi składnikami są witaminy A (beta-karoten) i C, folacyna, składniki mineralne: żelazo, jod, miedź.
Zastosowanie
Stosowana do zup, sosów, ryb, surówek, sałatek, ziemniaków, potraw z jarzyn, dań mięsnych, serów, jaj.
*Oregano*
Nazwa łacińska
Origanum vulgare
Opis
Oregano zwane też jest lebiodką lub dzikim majerankiem. Jest to bylina, występująca w Europie i Azji Zachodniej. Jest rośliną wieloletnią, osiągającą wysokość do 80 cm.
Właściwości
Główne składniki oregano to: olejki lotne (tymol i karwakol). Ponadto występują w nim gorycze, garbniki i kwas rozmarynowy.
Zastosowanie
Jest powszechnie uważane za doskonałą przyprawę do wędlin, sałatek, sosów do ryb. Przyprawia się nim pieczone mięso, cielęcinę, wieprzowinę, jagnięcinę, zawiesiste zupy, pieczone ziemniaki. Świeże ryby faszeruje się nadzieniem z bułki z dodatkiem drobno poszatkowanych liści oregano. Całe ziele lebiodki, położone na żarzące się ognisko, nadaje delikatny aromat potrawom pieczonym na ruszcie (np. kiełbaskom, dziczyźnie). Oregano świetnie pasuje do pizzy, zapiekanek, spaghetti, czyli do potraw kuchni włoskiej. Stosuje się je również w kuchni hiszpańskiej i meksykańskiej. Oregano służy do przyprawiania warzyw (pomidory, groch, fasola, sałata), serów i owoców morza.
Ciekawostki
Oregano doskonale pasuje do bazylii, majeranku, tymianku i pieprzu, w połączeniu z którym i doskonale harmonizuje jako mieszanka przyprawowa.
Najkorzystniejszy czas zbioru oregano przypada od lipca do września.
Jest stosowana jako lek przeciwskurczowy, dezynfekujący, moczopędny, antyseptyczny (np. w bólach zębów) i przeciwzapalny. Może być pomocna w leczeniu zapalenia oskrzeli i zaburzeń trawienia. Pomaga w leczeniu chorób dróg oddechowych, przy wzdęciach i zaburzeniach fermentacji.
Potrawy mięsne przyprawia się oregano dopiero pod sam koniec gotowania.
*Papryka*
Nazwa łacińska
Capsicum annum
Opis
Przyprawę stanowią wysuszone owoce papryki rocznej, pochodzącej z Ameryki Środkowej i Południowej. Była tam uprawiana od tysięcy lat. Hiszpanie rozpowszechnili jej uprawę na całym świecie. Okazy papryki rocznej osiągają od 30 cm do 1 m wysokości. Różnica pomiędzy papryką słodką (łagodną) i ostrą polega na tym, iż papryka słodka przy mieleniu pozbawiona jest ścian dzielących, nasion i częściowo skórki. W częściach tych zawarta jest kapsaicyna, substancja która nadaje ostry smak.
Właściwości
Papryka zawiera witaminę C, z grupy B, beta-karoten.
Zastosowanie
Paprykę słodką stosuje się do potraw mięsnych, rybnych, zup, sałatek, warzyw, potraw z ryżu, dań potraw włoskich, węgierskich, meksykańskich.
Ciekawostki
Papryka należy do przypraw, pobudzających wydzielanie soku żołądkowego i poprawę apetytu.
*Pieprz*
Nazwa łacińska
Piper nigrum
Opis
Przyprawę stanowią owoce pnącza pochodzącego z Wybrzeża Malabarskiego w południowo-zachodnich Indiach. Tak zwane ziarna pieprzu czarnego to niedojrzałe owoce typu pestkowca. Pieprz biały (otrzymywany przez moczenie, suszenie i otarcie mięsistej owocni jagód pieprzu czarnego) lub zielony (są to niedojrzałe owoce pieprzu czarnego liofilizowane albo przechowywane w słonej zalewie lub occie) to także owoce tej samej rośliny, ale zbierane w różnych fazach dojrzałości i poddawane nieco innej obróbce. Główni producenci pieprzu to Indie, Malezja (Sarawak) i Indonezja (Sumatra), a także Brazylia. Pieprz czarny to wieloletnie pnącze dorastające nawet do 15 m długości, o ciemnozielonych liściach i białych kwiatach zebranych w długie, zwisające, kłosowate kwiatostany. Owoce są początkowo zielone, później czerwone, a w końcu czarne. Do osiągnięcia pełnej dojrzałości roślina potrzebuje 7-8 lat i owocuje przez kolejne 15-20 lat. Biały pieprz ma smak mniej palący i bardziej subtelny niż czarny. Zielony pieprz też nie jest tak palący i ma wyszukany, wyrazisty, odświeżający smak. Pierwsze plantacje pieprzu założono przypuszczalnie już 1000 lat p.n.e. w Indiach, na terenach obecnego stanu Bombaj. Stamtąd już jako roślina uprawna pieprz został przeniesiony do innych części Indii, a później wraz z wędrówkami ludności na Wyspy Archipelagu Malajskiego. Pierwsze informacje i próbki tej przyprawy przynieśli do Europy żołnierze Aleksandra Wielkiego. W czasach Cesarstwa Rzymskiego przyprawa była już znana w całym basenie Morza Śródziemnego.
Właściwości
Ostry smak pieprzu czarnego pochodzi od zawartej głównie w wierzchniej warstwie owocu - piperyny. Czarny pieprz zawiera: białko, tłuszcz, błonnik, wapń, żelazo, magnez.
Zastosowanie
Pieprz jest przyprawą uniwersalną, dodawać go można niemal do wszystkich pieczeni, marynat i sosów. Szczypta tej przyprawy ożywia smak tłustych rosołów i czyni je lżej strawnymi. Wiele sałatek i jarzyn dopiero dzięki odrobinie pieprzu zyskuje pełnie smaku. Jest niezbędnym dodatkiem do wszystkich dań typu risotto, do potraw z białego i żółtego sera. Biały pieprz jest łagodniejszy i jest do wielu potraw wprost niezbędny, podnosi bardzo smak jaj, szczególnie faszerowanych, jest doskonały do zup i galaretek rybnych oraz wszystkich dań, które przyprawia się imbirem, do mięs (wieprzowina, wołowina, baranina czy jagnięcina). Idealnie pasuje także do ryb. Każda zupa z odrobiną pieprzu nabierze wspaniałego aromatu i smaku. Chętnie przyprawiamy nim również potrawy z jaj, ciepłe i zimne sosy.
Ciekawostki
Dodatek pieprzu sprzyja trawieniu, działa też lekko moczopędnie, jest jednak niewskazany przy wszelkich dietach i dla osób ze skłonnościami do podrażnień przewodu pokarmowego.
W okresie Średniowiecza to właśnie pieprz był najważniejszym powodem, dla którego hiszpańscy i portugalscy odkrywcy organizowali wyprawy morskie. W tamtych też czasach pieprz znajdował się często wśród kosztownych i bardzo mile widzianych prezentów dla panujących książąt, papieży, biskupów oraz innych wysoko postawionych osobistości. Ze względu na swoją wartość odgrywał bardzo ważną rolę w handlu całego okresu Średniowiecza.
Pieprz wchodzi w skład pieprzu ziołowego i curry.
Pieprz mielony dodaje się pod koniec gotowania, natomiast pieprz ziarnisty na początku gotowania potraw.
*Rozmaryn*
Nazwa łacińska
Rosmarinus officinalis
Opis
Roślina wieloletnia, krzewinka wyrastająca do nawet do 3 m wysokości. Rośnie jako krzew w krajach śródziemnomorskich, w Polsce dość rzadko uprawiany, lecz często hodowany w doniczkach i ogródkach. Rozmaryn znany był już Egipcjanom, Grekom i Rzymianom. Do Europy Środkowej przywędrował za sprawą legionów rzymskich lub plemionom germańskich, urządzających w III w. n.e. liczne wyprawy wojenne. Z obszarów śródziemnomorskich bardzo wcześnie trafił w inne rejony Europy. W Średniowieczu rozmaryn służył za paszę dla owiec, dzięki czemu po uboju ich mięso uzyskiwało wyborny smak. Największymi producentami rozmarynu są: Stany Zjednoczone, Meksyk i Francja.
Właściwości
Surowiec zawiera dużo ilości olejku lotnego, garbniki, flawonoidy, kwasy organiczne i inne złożone związki.
Zastosowanie
Służy jako dodatek do smażonych ryb, grzybów, niektórych zup i sosów, sałatek, potraw z dużą ilością czosnku, dań rybnych i owoców morza, a także przyprawia się nimi makarony, gotowane ziemniaki. Dodaje się go do tłustych mięs, kiełbas, kotletów, farszów, pasztetów, gdyż ułatwia trawienie tłuszczów. Tradycyjnie okłada się nimi upieczoną baraninę i jagnięcinę, mięso królika, dziczyznę. Typowa przyprawa dla potraw kuchni francuskiej.
Ciekawostki
Rozmaryn działa moczopędnie, żółciopędnie, rozkurczowo i dezynfekująco oraz podrażniająco na skórę. Stosowany jest w lecznictwie na cierpienia żołądka, wątroby i nerek, działa również napotnie i przeciwreumatycznie.
Rozmaryn wchodzi w skład m.in. maseczek odświeżających, płynów do kąpieli ujędrniających skórę, kojących system nerwowy, łagodzących bóle reumatyczne, poprawiających krążenie krwi.
Najkorzystniejszy czas zbioru przypada od maja do sierpnia.
Wchodzi w skład ziół prowansalskich.
We Francji, gdzie uprawia się rozmaryn jako doskonałą roślinę miododajną, nadającą miodom swoisty aromat.
D
http://ziolaiprzyprawy.w.interia.pl all rghts reserved (R) :)
Człowiek pragnie spożywać żywność o różnorodnym smaku i zapachu. W celu nadania jej pożądanych cech smakowo-zapachowych od wieków używał, najczęściej wysuszonych produktów pochodzenia roślinnego. Przyprawami roślinnymi mogą być różne części anatomiczne roślin (np. korzenie, kłącza, liście, kwiaty, owoce, nasiona, cebule, kora), które nie mają wartości odżywczej, ale ce****ą się specyficznymi walorami sensorycznymi i mogą wywierać korzystny wpływ na procesy trawienne. Przyprawy w swoim składzie zawierają głównie: olejki lotne, kwasy eteryczne, alkaloidy, żywice, związki siarki, flawonoidy, co decyduje o ich właściwościach. Użyte jako dodatki do pożywienia nadają mu pożądane cechy, poprawiając smakowitość. Na stronie przedstawiam listę najbardziej popularnych ziół i przypraw wraz ze zdjęciami i opisami.
Jak samemu przygotować pełnowartościowe zioła i przyprawy
Aby samemu przygotować pełnowartościowe zioła i przyprawy musimy pamiętać o pewnych sprawach. Zioła powinno się zbierać w czasie słonecznej, bezdeszczowej pogody, najlepiej późnym rankiem, tuż po obeschnięciu porannej rosy. Nie powinno się rozdrabniać ziół, gdyż powoduje to rozkład wartościowych substancji. Zioła nie powinny być po zebraniu ugniatane w pojemnikach, w których są zbierane, a także nie powinny być zbyt długo w nich przechowywane, gdyż w przeciwnym razie szybko się zaparzają, ciemnieją i tracą swoje walory. Zioła należy suszyć tylko w miejscach ocienionych, zadaszonych, przewiewnych. W czasie suszenia temperatura nie powinna przekroczyć 35oC, gdyż inaczej zawarte w ziołach olejki lotne się ulatniają. Ziół nie wolno suszyć na Słońcu, ponieważ powoduje to odbarwienie i rozkład wielu cennych substancji. Zioła powinno się rozkładać w cienkich warstwach, gdyż inaczej będą się zaparzały i pleśniały. Suszenie ziół musi być szybkie i sprawne. Okazuje się bowiem, że jeszcze w niewyschniętych ziołach ciągle aktywne są pewne enzymy rozkładające użyteczne substancje. Zioła w temperaturze pokojowej schną około 4-9 dni. Ususzonych ziół nie wolno przetrzymywać zbyt długo w miejscach suszenia. Osiada na nich kurz i tracą one na wartości. Dobrze wysuszony surowiec powinien charakteryzować się intensywnym kolorem, wyczuwalnym miłym aromatem, powinien się łatwo łamać i kruszyć w palcach. Zioła najlepiej przechowywać przechowywać w płóciennych woreczkach, czystych torebkach papierowych, ciemnych pojemnikach szklanych bądź w szczelnych i suchych pudełkach. Nie powinno się przechowywać ziół i przypraw w opakowaniach z folii. Wszystkie zioła i przyprawy powinno się przechowywać w miejscach suchych, w miarę chłodnych, z daleka od produktów mających, intensywny i przenikliwy zapach. Ususzone zioła w ten sposób zachowują zwykle przydatność do 15 miesięcy, mocno rozdrobnione do 12 miesięcy.*
*- Na podstawie Zbigniewa T. Nowaka - Super Linia
*Anyż*
Nazwa łacińska
Pimpinella anisum
Opis
Anyż nazywany jest też Biedrzeńcem. Jest to roślina jednoroczna, pochodząca z Egiptu, Azji Mniejszej, Chin, Indii i obszarów basenu Morza Śródziemnego. Największymi producentami anyżu są Bułgaria, Hiszpania, Turcja, Chile, Argentyna, Meksyk, Indie. Owoce anyżu mają charakterystyczny zapach, podobny nieco do zapachu kminku, lecz bardziej intensywny i słodkawy. W Polsce anyż został rozpropagowany przez zakon Benedyktynów.
Właściwości
Zawiera olejki eteryczne, kumaryny, flawonoidy, a także sterole roślinne.
Zastosowanie
Anyż w kuchni ma zastosowanie jako dodatek do gotowanych jarzyn, np. do czerwonej kapusty, marchwi, szpinaku, buraków. Nawet małe dawki anyżu mogą znakomicie urozmaicić smak potraw z dziczyzny i sosów mięsnych. Anyżem aromatyzuje się kompoty, pierniki, bułki, ciastka, potrawy słodkie z ryżu, potrawy kuchni indyjskiej, cukierki, budynie, niektóre sosy do ryb, owoce morza. Anyż ponadto dodawany jest do niektórych napojów np. ponczów, wódek, syropów, likierów.
Ciekawostki
Owoce anyżu działają wykrztuśnie i wiatropędnie. Szczególnie poleca się go przy zaparciach, bólach brzucha, wzdęciach u niemowląt oraz małych dzieci.
Pobudza apetyt, reguluje trawienie.
U matek karmiących pobudza wydzielanie mleka, które również dla osesków ma właściwości wiatropędne i rozkurczowe.
Anyż ma działanie łagodzące nieżyty dróg oddechowych. Działa łagodnie wykrztuśnie, pobudza też czynność wydzielniczą błon śluzowych górnych dróg oddechowych. Polecany jest przy kaszlu suchym ze skąpą wydzieliną, w zapaleniu oskrzeli, gardła, krtani, w chrypkach i przejściowej utracie głosu.
Zewnętrznie, w formie bardzo rozcieńczonych spirytusowych roztworów, służy do nacierania rąk i twarzy w celu odpędzenia owadów, np. komarów. Zabija też wszy, pchły i kleszcze.
Dojrzałe i wysuszone owoce powinny być zbierane pomiędzy lipcem a sierpniem.
*Arcydzięgiel*
Nazwa łacińska
Archangelica officinalis
Opis
Arcydzięgiel jest to roślina dwuletnia, zwana też litworem, pochodząca z północnej Europy, skąd prawdopodobnie przywędrowała z Syrii Arabskiej. Roślina o pokroju rozłożystym, kłączu stożkowatym, ciemnych i silnych korzeniach. Może być uprawiana w naszej strefie klimatycznej. Korzeń jej również wykorzystywany jest jako przyprawa. Jest to roślina lecznicza i przyprawowa, bardzo znana i ceniona, uprawiana od dawna w ogrodach przyklasztornych.
Właściwości
Zawiera głównie olejki lotne, cukry, związki gorczycowe, żywice i garbniki, cukry.
Zastosowanie
W kuchni stosujemy ja przede wszystkim jako roślinę dekoracyjną. Z dojrzałych młodych łodyg, ściętych przed kwitnieniem rośliny, pociętych ukośnie, smaży się doskonałą, pięknie na zielono wybarwioną konfiturę - popularną np. we Francji. Konfitura ta, bardzo aromatyczna, służy do dekoracji tortów, jako dodatek do keksów, wypieków z bakaliami i innych ciast. Nalewki i wyciągi na korzeniu arcydzięgla stosuje się w małych ilościach jako dodatek aromatyzujący do kremów, napojów, tortów. Liście i korzenie są doskonałym dodatkiem do sałatek, zup, gotowanych jarzyn i sosów. Z uwagi na przyjemny aromat i lekko gorzkawy smak bywa używana do sporządzania likierów.
Ciekawostki
Jest dobrym lekiem na przeziębienia, kaszel i stany gorączkowe.
Pomaga we wzdęciach, kolkach jelitowych, bólach żołądka (działanie polega na pobudzaniu wydzielania soków żołądkowych i zmniejszaniu nadmiernej fermentacji w przewodzie pokarmowym).
Stosowany w połączeniu ze środkami wykrztuśnymi, wzmacnia ich działanie.
Długotrwałe przyjmowanie arcydzięgla powinno się skonsultować z lekarzem.
Nie powinien być stosowany u pacjentów ze skłonnościami do cukrzycy, ponieważ może on podnosić poziom cukru we krwi.
Olejek arcydzięglowy (główny składnik) ma działanie uspokajające, a preparaty zawierające olejek wykorzystywane są pomocniczo przy bólach reumatycznych, nerwobólach i zapaleniu korzonków nerwowych.
Termin zbioru korzenia i ogonków liściowych to październik, nasion lipiec.
*Bazylia*
Nazwa łacińska
Ocimum basilicum
Opis
Jest to roślina jednoroczna, nazywana również Bazylką lub też Bazylijką. Można ją również uprawiać w doniczkach (dorasta do 40 cm). Ojczyzną bazylii są Indie i Persja. Do Europy bazylię przywieźli żołnierze Aleksandra Wielkiego wracający z wypraw wojennych z Azji, w IV wieku p.n.e.. Do Polski bazylia przywędrowała w XVI wieku, prawdopodobnie z Włoch. Obecnie zioło uprawia się w całej Europie. Największymi producentami są: Węgry, Francja, Hiszpania, Stany Zjednoczone (Kalifornia), Indonezja, Egipt, Maroko.
Właściwości
Zawiera olejki lotne, garbniki, saponiny, gorycze, a także glikozydy, sterole roślinne, flawonoidy i karotenoidy.
Zastosowanie
Bazylia dodawana jest do sałatek, pasztetów, twarogu, jaj, omletów, zup (fasolowa, cebulowa), sosów, mięsa wieprzowego, baraniny, warzyw, ryb, owoców morza, potraw kuchni włoskiej (sosy pomidorowe), wywarów i mas mielonych. Bazylia charakteryzuje się kwaskowatym smakiem.
Ciekawostki
Łagodzi dolegliwości żołądkowe, wzmacnia żołądek, pobudza apetyt, przyśpiesza trawienie, działa rozkurczowo i wiatropędnie, przeciwdziała wzdęciom.
Działa przeciwkaszlowo, poprawia pracę nerek.
Wieńce z bazylii, symbolizujące miłość znajdowano w staroegipskich grobowcach.
Otrzymywany z jej ziela olejek eteryczny stosowany jest w perfumerii.
Bazylia wchodzi w skład ziół prowansalskich.
Bazylię dodaje się do potraw pod koniec gotowania.
Nalewki oleiste doskonale odstraszają owady i łagodzą użądlenia.
Łacińska nazwa tej rośliny wywodzi się od greckiego słowa basilikos (król).
Liście bazylii można zamrozić (najpierw trzeba je z obu stron posmarować oliwą), można też przechowywać w oliwie z solą lub samej soli.
Bazylia bardzo dobrze komponuje się z cebulą i czosnkiem.
Najkorzystniejszy termin zbioru bazylii to lipiec, a następnie wrzesień.
*Cebula*
Nazwa łacińska
Allium cepa
Opis
Cebula jest byliną, jednak w uprawach traktowana bywa jako roślina roczna lub dwuletnia. Jest to prastare warzywo i przyprawa hodowana w ogrodach już w starożytnym Egipcie i Babilonii.
Właściwości
Cebula jest źródłem: olejków lotnych, witamin (witaminy z grupy B, witaminy E, PP, C), pektyn, białka, składników mineralnych (miedź, siarka, cynk, żelazo, wapń, fosfor), glikozydów flawonowych.
Zastosowanie
Cebula granulowana ma zastosowanie do sosów, zup, potraw z mięs (wołowina, wieprzowina, dziczyzna), twarogu, sałatek, potrawy kuchni greckiej, meksykańskiej, chińskiej, indyjskiej.
Ciekawostki
Cebula jest skuteczna w infekcjach układu oddechowego i przewodu pokarmowego. Równocześnie poprawia trawienie, znosi nadmierną fermentację i wzdęcia, działa przeciwko zaparciom, reguluje zaburzoną równowagę sodowo - potasową, obniża ciśnienie krwi, powoduje spadek zawartości cukru we krwi.
Jest skutecznym środkiem moczopędnym.
Nie należy jej jednak nadużywać w przypadku schorzeń nerek, wątroby, żołądka.
Cebula pobudza wydzielenie śluzu w górnych i dolnych drogach oddechowych, ułatwiając ich oczyszczenie z drobnoustrojów.
Spożycie cebuli również obniża poziom cholesterolu.
*Chilli*
Nazwa łacińska
Capsicum frutescens
Opis
Chilli pochodzi z Ameryki Południowej (środkowa Boliwia). Odkrył ją razem z nowym lądem Krzysztof Kolumb, który w 1492r. przybył na brzeg karaibskiej wyspy Hispaniola (obecnie Haiti), docierając tym samym na kontynent amerykański. Od tego czasu chilli przypływała do Europy wraz ze złotem przywożonym przez konkwistadorów, a jej odkrycie stało się dla Hiszpanów świetnym interesem. Najwięksi producenci chilli to Chiny, Turcja, Meksyk, Nigeria, Hiszpania, Stany Zjednoczone i Węgry.
Właściwości
Chilli zawiera witaminy (C, z grupy B, beta-karoten) a także pektyny.
Zastosowanie
Przyprawę suszoną chilli stosuje się ją do potraw kuchni meksykańskiej, hiszpańskiej, węgierskiej, chińskiej, dań z fasolą i warzywami strączkowymi, potraw mięsnych (opartych na drobiu i wołowinie), ostrych zup, ostrych sosów, gulaszów. Doskonale smakuje dodany do dań z cebulą, kukurydzą i kalafiorem.
Ciekawostki
Najostrzejsza odmiana chilli zwana jest habanero - są to papryczki w kształcie kulki, pochodząca z Półwyspu Jukatan (Meksyk) i wysp karaibskich.
Dzięki zawartej w nasionkach i włókienkach alkaloidowi kapsycynie chilli. unieszkodliwia cząsteczki uszkadzające komórki, które podejrzewa się o przyczynianie do powstawanie chorób serca. Z testów laboratoryjnych wynika, iż alkaloid ten uniemożliwia substancjom toksycznym mutację komórek powodującą raka.
Chilli przyspiesza proces przemiany materii i może przyczyniać się do spalania większej ilości kalorii.
W latach dwudziestych naszego stulecia węgierski biochemik Albert Szent Gyorgi rozpoczął nad nią badania. Wkrótce też wyodrębnił z niej kwas askorbinowy - popularną witaminę C. W 1937 roku został za to odkrycie nagrodzony Nagrodą Nobla.
Po użyciu chilli umyć ręce, bowiem dotknięcie ręką, na której jest odrobina przyprawy (może ona utkwić np. pod paznokciami), oczu lub nosa, może spowodować łzawienie oczu lub uczucie pieczenia (a nawet duszenie się, gdy przyprawa dostanie się do gardła). Należy uważać także, by nie "rozpylić" przyprawy w powietrzu, gdyż podrażni ona nasze oczy i nos.
Wchodzi w skład curry.
Jest wspaniałą rośliną dekoracyjną, szczególnie w okresie Bożego Narodzenia.
Swą popularność zawdzięcza w dużej mierze starym indiańskim wierzeniom, że jedzenie dużych jej ilości wzmaga potencję seksualną i daje jednocześnie złowrogą moc rzucania czarów na innych ludzi. Niektórzy Indianie meksykańscy do dziś czczą bogów chile, opiekujących się uprawą ostrej papryki.
*Cynamon*
Nazwa łacińska
Cinnamomum
Opis
Drzewo Cynamonowiec (Cinnamomum) stanowi około 50 gatunków drzew z rodziny wawrzynowatych, występujących w południowo-wschodniej Azji i Australii. Cynamon jest korą cynamonowca. Wiecznie zielone drzewo cynamonowe osiąga wysokość do 10 metrów. Rośnie na suchych tropikalnych obszarach leśnych. Jego duże, podłużne, skórzaste i mocno żyłkowane młode liście są często czerwone, lśniące. Kwiaty i małe owoce są niepozorne. Wszystkie części rośliny wydają charakterystyczną woń cynamonu. W hodowli w celu pozyskania kory cynamonowej ścina się rózgi długości laski. Ściąga się z nich korę, która ususzona trafia do międzynarodowego handlu. Największymi producentami cynamonu są: Sri Lanka, Indie, Brazylia, Indonezja, kraje Karaibskie i kraje leżące na Oceanie Indyjskim. Najwyższą jakość ma cynamon ze Sri Lanki.
Właściwości
Najważniejszym składnikiem cynamonu są olejki lotne, garbniki, żywice, śluzy, skrobia.
Zastosowanie
Cynamon ma przyjemny, słodkawy, korzenny zapach i smak. W kuchni znakomicie nadaje się do dań słodkich jak również pikantnych. Stosuje się do jagnięciny, do dań z ryżu, kompotów, zwłaszcza z gruszek, do deserów, kołaczy miodowych, szarlotek, ciast orzechowych, biszkoptów, pączków smażonych w tłuszczu, herbaty, ponczu, wina grzanego, piwa grzanego.Przyprawa ta jest lubiana i powszechnie wykorzystywana w gastronomii. Cynamonem w laskach przyprawia się kompoty, soki owocowe, wina grzane oraz inne napoje. Znajduje zastosowanie także w kuchni indyjskiej i chińskiej.
Ciekawostki
Zapach cynamonu pochodzi od olejku cynamonowego, którego ilość w surowcu waha się od 1 do 4%.
Z liści i gałęzi cynamonowca destyluje się gęsty, płynny, ostro pachnący olejek cynamonowy, stosowany w przemyśle perfumeryjnym.
W medycynie ludowej jest stosowany przy przeziębieniach, w stanach ogólnego osłabienia, bólach mięśni, biegunce, impotencji, chorobach skóry, zakłóceniach rytmu serca oraz w chorobach kobiecych.
Wchodzi w skład curry.
Cynamon to prawdopodobnie najstarsza przyprawa świata. Roślina ta pochodzi z Chin i już 2700 lat p.n.e. znalazła się wzmianka o niej w chińskiej księdze zielarskiej.Egipcjanie importowali cynamon z Chin 2000 lat p.n.e..
*Czarnuszka*
Nazwa łacińska
Nigella sativa
Opis
Czarnuszka jest jednoroczną rośliną z rodziny jaskrowatych, pochodzącą z Europy Południowej i Azji Zachodniej. Owocem jest mieszek, zawierający czarne, pachnące nasiona. Roślina ta obecnie jest rozpowszechniona w całej Europie. Ojczyzną jej jest prawdopodobnie Azja Wschodnia. Przyprawę stanowią nasiona mające charakterystyczny smak - słodkawy, ale ostry i lekko palący, oraz swoisty zapach.
Zastosowanie
Czarne nasiona służą jako dodatek do pieczywa pszennego i żytniego, do przetworów warzywnych, do aromatyzowania wina, jako środek ziołoleczniczy oraz w niewielkim zakresie do produkcji olejku eterycznego w cukiernictwie.
Ciekawostki
Działa żółciopędnie, moczopędnie, wiatropędnie, rozkurczająco na mięśnie gładkie, a także wzmaga wydzielanie mleka.
Aby sporządzić odwar leczniczy należy łyżeczkę nasion zalać filiżanką wody i pić 2 razy dziennie.
Czarnuszkę stosuje się również w przypadku nieżytu oskrzeli.
Najlepszy termin zbioru nasion czarnuszki to sierpień i wrzesień.
*Cząber*
Nazwa łacińska
Satureja hortensis
Opis
Jako roślina lecznicza i przyprawowa znana była w starożytnym Rzymie, dość pospolita również w średniowiecznej Europie. Jest rośliną jednoroczną, ma silnie korzenny zapach, a w smaku przypomina nieco pieprz. Ze względu na swe właściwości uprawia się go chętnie zarówno w ogródkach działkowych, jak i w dużych gospodarstwach rolnych. Cząber (zwany też Pieprzykiem) pochodzi ze wschodnich rejonów obszaru śródziemnomorskiego i rejonu czarnomorskiego. Obecnie cząber uprawiany jest w całej Europie, prawie w całej Azji i w obu Amerykach, ponadto w północnej i południowej Afryce oraz w Australii, wszędzie jednak na niewielką skalę. Przyprawą jest świeże lub suszone ziele cząbru, zbierane na krótko przed zakwitaniem lub w początkach kwitnienia.
Właściwości
Najważniejszymi składnikami cząbru są olejki lotne, garbniki, żywice, śluzy i sole mineralne.
Zastosowanie
Ziele to nadaje się do zupy fasolowej, fasolki szparagowej, potraw z roślin strączkowych, potraw z ziemniaków, ryb, krupniku, grochówki, kapusty, sałatek, potraw mięsnych, potraw z grzybów, kiełbas, wędlin, serów, marynat, pikli, potraw z dziczyzny, majonezów. Stosowany jest do zalewy słodko-kwaśnej używanej podczas kwaszenia lub konserwowania ogórków lub groszku zielonego.
Ciekawostki
Nie należy gotować go razem z potrawą, lecz dodawać do niej na kilka minut przed zakończeniem gotowania, gdyż długo gotowany powoduje gorzknienie potraw.
Cząber stosuje się przy niedostatecznym trawieniu i zmniejszonym łaknieniu, w długo utrzymujących się biegunkach, nieżytach żołądka i jelit. Cząber łagodzi skurcze, reguluje perystaltykę jelit oraz ma działanie przeciwrobacze.
Szanowani Rzymianie ozdabiali sobie skronie cząbrem, który był powszechnie znany jako "zioło wieńcowe".
Wchodzi w skład mieszanek - pieprzów ziołowych, ziół prowansalskich, licznych mieszanek przyprawowych (np. bułgarskiej czubricy).
Najkorzystniejszy termin zbioru ziela to lipiec i sierpień.
*Czosnek*
Nazwa łacińska
Allium sativum
Opis
Czosnek jest byliną lub rośliną dwuletnią. Pochodzi prawdopodobnie ze stepowej części Azji Środkowej, skąd rozprzestrzenił się na całą Azję i basen Morza Śródziemnego. Uprawiali go Rzymianie, Asyryjczycy, Egipcjanie, Grecy, Hebrajczycy i Arabowie. Dopiero jednak w 1944 r. rozszyfrowano skład czosnku i poznano dokładnie substancje lecznicze. Wyizolowano allicynę - substancję nadającą zapach i zarazem działającą przeciwbakteryjnie. Pochodzi on od lotnego olejku, którego głównym składnikiem jest alliina i enzymy. Te z kolei podczas roztarcia przemieniają się w bakteriobójczą allicynę.
Właściwości
Zawiera on węglowodany, białko, składniki mineralne (wapń, fosfor, magnez, siarkę, chrom, cynk, jod), olejki lotne oraz witaminy (C, A, B1, B2, PP). Zawiera związki nazywane fitoncydami, a działające bakteriostatycznie i bakteriobójczo.
Zastosowanie
Czosnek suszony (granulowany) jest stosowany do tłustej wieprzowiny i baraniny, jak również do łagodnego drobiu, mięsa z królika, a nawet do dziczyzny. Swoje wszechstronne zastosowanie czosnek potwierdza jako dodatek do: wędlin, ryb, zup (barszczów, żurów), sosów, warzyw, grzybów, jaj, serów, przy przygotowaniu kiszonek, marynat.
Ciekawostki
Smak i intensywny zapach łagodnieją pod wpływem temperatury. Dlatego należy pamiętać, że do gotowania czy pieczenia trzeba go dodać nieco więcej niż do potraw podawanych na zimno.
Ze względu na wysoką zawartość wapnia czosnek ma też właściwości odkwaszające.
Aż do XIX wieku (tj. do momentu wprowadzenia szczepionek) czosnek należał do podstawowych środków przeciwko chorobom infekcyjnym. Dzisiejsza medycyna potwierdza lecznicze działanie czosnku: zapobiega on zwapnieniu żył, pobudza trawienie, reguluje florę bakteryjną jelit, obniża ciśnienie krwi, poprawia funkcjonowanie wątroby i trzustki. Działa żółciopędnie i przeciwpasożytniczo.
Łagodzi podrażnienia spowodowane ukąszeniami owadów.
Wchodzi w skład curry.
Substancje czynne zawarte w ostrym olejku eterycznym o charakterystycznym zapachu działają jak antybiotyk i aktywizują komórki.
Zapach czosnku można częściowo złagodzić, spożywając z czosnkiem jednocześnie świeżą natkę pietruszki, seler, lubczyk, ziarnka kawy lub goździki.
*Estragon*
Nazwa łacińska
Artemisia dracunculus
Opis
Estragon jest to bylina za ojczyznę którego uznaje się tereny azjatyckiej części Rosji, przede wszystkim brzegi rzek syberyjskich. W stanie dzikim występuje ona również na znacznych obszarach Ameryki Północnej (między Alaską a Teksasem). Przyprawowe zalety rośliny doceniono we Francji, choć jest też popularna w Niemczech i wśród mieszkańców Kaukazu. Już w średniowieczu estragon stosowany był w kuchni arabskiej. Głównym producentem estragonu jest Francja. Ziele ma zapach aromatyczny i gorzkawy smak.
Właściwości
Zawiera złożone olejki lotne, garbniki, związki goryczowe, pochodne kumaryny, związki flawonoidowe.
Zastosowanie
Bylica estragon to przyprawa stosowana do licznych dań i dodatków, takich jak: omlety zapiekane z pomidorami, sosy (Ravigote, Bernaise, szczawiowo - estragonowy, Gribiche, Lyoński, cytrynowy - dodawany do jaj na twardo, tatarski - do ryb, pieczeni wieprzowej na zimno, jaj w koszulkach, Remulade (do ryb, jaj na półtwardo, podrobów na zimno, duszona marchewka z estragonem (zioło należy dodać do jarzyny pod koniec duszenia), makrele duszone w sosie pomidorowym (suszony estragon dodaje się do sosu), jajecznica na zimno z majonezem, posypywana posiekanymi listkami zioła, kura pieczona nadziewana zielonym estragonem, surówki wieloskładnikowe, jabłka nadziewane szynką, befsztyki tatarskie, ozory cielęce z pomidorami, kalafiory z korniszonami, gotowane cukinie i pory.
Ciekawostki
Słowo dracunculus pochodzi od łacińskiego wyrazu draco i greckiego drakoon, gdyż w Średniowieczu rośliny tej używano do odstraszania różnych bestii i potworów.
Estragon jest także podstawowym składnikiem różnych mieszanek smakowych, np. ziół prowansalskich, bouquet garni.
Należy dodawać estragon z rozwagą, by nie zdominował smaku potrawy i zagłuszył innych przypraw.
Jeśli dodajemy przyprawę podczas gotowania dania, najlepiej jest wsypać ją pod koniec gotowania, bowiem wysoka temperatura zabija jej smak.
W historii lekarskie opinie o tym gatunku były bardzo pozytywne. Twierdzono mianowicie, iż estragon powoduje czyszczenie krwi, leczenie szkorbutu, zalecano go też na poprawienie apetytu i perystaltyki jelit. Stwierdzono również jego działanie przeciwzapalne, antyseptyczne, przeciwszkorbutowe i przeciwskurczowe. Jako przyprawę leczniczą zaleca się też stosować zioło szczególnie w dietach z ograniczeniem soli (choroby nerek). Estragon był używany przez starożytnych Greków w przypadku bólów zębów, w Średniowieczu leczono nim ukąszenia wężów.
Wzmaga apetyt i ułatwia trawienie. Polecany jest osobom cierpiącym na reumatyzm, skazę moczanową i artretyzm.
Najkorzystniejszy termin zbioru bylicy estragonu to okres od lipca do sierpnia.
*Gałka muszkatołowa*
Nazwa łacińska
Myristica fragrans
Opis
Gałka muszkatołowa jest owocem muszkatołowca (Myristica fragrans) wiecznie zielonego drzewa rosnącego pierwotnie na wyspach Moluków, czyli wyspach przypraw. Drzewo zaczyna owocować po 7 latach, jednakże może rodzić owoce aż do 90 roku życia. Gałka jest uprawiana w Indonezji i na Grenadzie. Wiecznie zielony muszkatołowiec dochodzi do 18 metrów wysokości i rośnie najlepiej w tropikalnych, wilgotnych i gorących strefach. Muszkatołowiec jest gatunkiem wyjątkowym wśród roślin przyprawowych, gdyż dostarcza jednocześnie aż dwu przypraw gałki muszkatołowej i tak zwanego "kwiatu" muszkatołowego. Gałka muszkatołowa to nasienie wydobyte z mięsistej, torebki wielkości śliwki. "Kwiat" muszkatołowy natomiast to osnówka otaczająca nasienie. Drzewa muszkatołowe pochodzą z Moluków, ale są uprawiane w Sri Lance, Malezji i na Karaibach. Gałka i "kwiat" muszkatołowy mają podobny aromat i smak, ale "kwiat" jest bardziej subtelny. Zapach jest wspaniały, odświeżający, korzenny. Smak gałki korzenny, intensywny, słodkawy, a "kwiatu" muszkatołowego nieco bardziej gorzki.
Właściwości
Gałka muszkatołowa zawiera przede wszystkim olejki lotne.
Zastosowanie
Gałkę muszkatołową stosuje się głównie do przyprawiania ciast. Jednakże dodana do mięsa (wołowina, cielęcina, jagnięcina, drób), czy produktów mlecznych doskonale zmienia smak potrawy. Stosuje się ją w postaci zmielonej lub tartej. Gałka jest używana do aromatyzowania napojów takich jak grzane piwo angielskie, poncz, wino zaprawione korzeniami czy posset (napój z gorącego mleka z winem i korzeniami). Gałka muszkatołowa znakomicie poprawia smak pierników i innych ciast, deserów owocowych. Zarówno gałka jak i "kwiat" muszkatołowy nadają się do poprawiania smaku gulaszy, zup (jarzynowa, fasolowa), flaków, ryb, kotletów mielonych, bigosów oraz do większości potraw z jaj i serów.
Ciekawostki
Gałka muszkatołowa widnieje na fladze Grenady, z tego względu też Grenada jest jednym z głównych eksporterów.
Gałka muszkatołowa znalazła zastosowanie również w medycynie. Jest ona bardziej popularna w medycynie Wschodu niż Zachodu. Stosuje się ją dla łagodzenia zaburzeń oskrzelowych, bezsenności, reumatyzmu, wzdęć, w stanach nadpobudliwości.
W większych ilościach (5 do 30 g) może powodować senność, halucynacje lub euforię, nie należy zatem jej nadużywać. Jedno nasienie waży około 2 g. Po upływie 2-5 godzin od spożycia kilku nasion mogą wystąpić lekkie zaburzenia świadomości, aż do silnych halucynacji, zapalenia jelita cienkiego i bezsenności. Zazwyczaj objawy te ustępują po 24 godzinach.
Wchodzi w skład curry.
*Gorczyca*
Nazwa łacińska
Brassica, Sinapsis
Opis
Gorczyca jest rośliną pochodzącą z terenów Europy oraz Azji. Należy do rodziny krzyżowych (Cruciferae). Jej nazwa związana jest z jej charakterystycznym gorzkim smakiem, który zawdzięcza synapinie - związkowi zawartemu w nasionach. Znane są różne gatunki gorczycy - gorczyca biała (Sinapsis alba), gorczyca czarna (Brassica nigra), oraz występująca w Indiach - gorczyca sarepska (Brassica juncea). Wszystkie trzy gatunki gorczycy to rośliny roczne, o niewielkich, żółtych kwiatach. Gorczyca biała dorasta do 80 cm wysokości, bujnie rośnie na ciężkich glebach gliniasto-piaszczystych. Gorczyca czarna jest wyższa i wymaga żyźniejszych gleb. Blisko z nią spokrewniona gorczyca sarepska jest nieco niższa i ma jaśniejsze kwiaty. Nasiona gorczycy sarepskiej po rozgryzieniu mają nieco gorzkawy, a potem palący smak i swoisty aromat. Nasiona gorczycy białej - na początku smak słodkawo-mdły później lekko palący. Gorczyca czarna zaś ma nasiona o ostrym smaku. W przeciwieństwie do innych przypraw, są one właściwie bez zapachu. Głównymi producentami gorczycy są: Dania, Francja, Wielka Brytania, kraje Beneluxu.
Właściwości
Gorczyce zawierają olejki lotne, glikozydy, tłuszcze, białka, sole mineralne.
Zastosowanie
Gorczyca jest przede wszystkim głównym składnikiem musztardy. Musztardy są wspaniałym dodatkiem do kiełbas, tłustych mięs, gotowanych ryb, gorących i zimnych sosów oraz potraw z jaj. Ponadto nasiona gorczycy czarnej jak również i białej stosowane są do przyprawiania marynat, wędlin, maseł ziołowych, majonezów, surówek. Świetnie nadają się również do kwaszonych i konserwowanych ogórków i innych warzyw z octem.
Ciekawostki
W lecznictwie ludowym wykorzystuje się promieniowanie wywołane przez nasiona gorczycy i stosuje zewnętrznie przy bólach reumatycznych (w postaci poduszek gorczycowych wypełnionych nasionami). Nasiona zachowują zdolność promieniowania przez 4 lata. Ponadto podaje się nasiona białej gorczycy przy zatwardzeniach.
Zwykle przed dodaniem do potraw nasiona praży się w gorącym oleju, aby uzyskały ostry aromat.
Nasiona, spożyte w większych dawkach, zwłaszcza tej czarnej, mogą uszkodzić nerki i drogi moczowe powodując krwiomocz i białkomocz, a u kobiet silne przekrwienie macicy, zaś w przypadku ciąży nawet poronienie, w końcu porażenie ośrodkowego układu nerwowego.
W medycynie gorczyca dziś jest stosowana rzadziej między innymi jako środek moczopędny. Nasiona te stosowane są w chorobach przewodu pokarmowego, jako lek tak zwany śluzowy, czyli powlekający, przeciwzapalny, przeczyszczający. Wyciąg z gorczycy podaje się przy chorobach przewodu pokarmowego, takich jak: przewlekłe stany zapalne żołądka i jelit, zaburzenia trawienia, zaparcia, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy. Zewnętrznie zalecane są przy zapaleniu migdałków i gardła (do płukania).
Olejek lotny tej rośliny jest podstawowym surowcem farmakologicznym. Służy do sporządzania plastrów łagodzących bóle reumatyczne i przeziębienia. Olejek gorczyczny ma różnorodne działanie, m.in. pobudza wydzielanie soku trzustkowego i żołądkowego. Działa żółciopędnie, ułatwiając trawienie pokarmów. Ma również właściwości antybakteryjne oraz obniża ciśnienie krwi. Substancja stosowana jest również do produkcji wyciągów oraz maści.
Nasiona gorczyc zawierają znaczne ilości olejku tłustego (od 18 do 40 %) i surowiec ten służy też do wydobywania z niego oleju technicznego i jadalnego.
*Goździki*
Nazwa łacińska
Eugenia caryophyllata
Opis
Goździki to jedna z najpopularniejszych przypraw znajdujących się w handlu. Są to w istocie suszone pąki kwiatowe goździkowca korzennego - niewielkiego, wiecznie zielonego drzewa, pochodzących z Indonezji. Ponadto goździki są dostarczane przez Madagaskar, Tanzanię, Sri Lankę, Malezję, Grenadę. Drzewa goździkowe nie przekraczają 12-20 m wysokości. Potrzeba aż dwudziestu lat by osiągnęły pełną dojrzałość. Owocują przez kolejne pięćdziesiąt lat. Najlepiej rosną w warunkach podrównikowego klimatu morskiego. Jeszcze zamknięte, różowe pąki kwiatowe zbierane są na krótko przed kwitnieniem, a następnie suszone na słońcu, aż do uzyskania brązowej barwy. Do Europy goździki trafiły około XI wieku.
Właściwości
Spośród przypraw zawierają one największą ilość olejku lotnego, ponadto zawierają tłuszcze i żywice.
Zastosowanie
Są stosowane do win, likierów, a także marynat rybnych i przetworów mięsnych. Amerykanie wbijają goździki w pieczoną szynkę. Niemcy używają ich jako dodatku do korzennego chleba. Goździki są doskonałą przyprawą do kompotów, nadzienia do ciast, sosów, marynat grzybowych, a także pieczeni. Wraz z cebulą i listkiem laurowym dodaje się je do czerwonej kapusty. Mielone goździki są składnikiem pierników i różnych innych ciast. W kuchni goździki można stosować, ale z umiarem, zarówno do potraw słodkich, jak i pikantnych: pasztetów, duszonej wołowiny, potrawki z zająca, czy do wspomnianych kompotów z jabłek i gruszek. Znajdują również zastosowanie w wędliniarstwie, wyrobie marynat rybnych, win i likierów. Na dalekiej Indonezji goździki stosuje się także do produkcji papierosów, mieszając je z tytoniem. Goździki są również dodawane jako składnik piwa i wina grzanego.
Ciekawostki
Goździki mają również lecznicze właściwości - olejek lotny z goździków uznawany jest jako środek antyseptyczny i przeciwbólowy, rozcieńczony i wtarty w dziąsła, czy nawet sam rozgryziony goździk, łagodzi bóle zębów.
Goździki należą do najstarszych przypraw w dziejach ludzkości. W Chinach znano je już 300 lat p.n.e., wspomina je także w swym dzienniku Marco Polo.
Występujący w goździkach eugenol skutecznie obniża poziom wolnych rodników w komórkach, przez co ma działanie antynowotworowe.
Wchodzi w skład curry.
Goździki mają właściwości "odświeżania oddechu" - w poradnikach można znaleźć informację, że aby pozbyć się nieprzyjemnego zapachu występującego po zjedzeniu czosnku, należy rozgryźć kilka goździków. Tę właściwość goździków znali już starożytni Chińczycy: na dworze cesarza panował zwyczaj, że zwracający się do niego dworzanie musieli trzymać w ustach kilka goździków, aby ich oddech zachowywał świeżość.
*Imbir*
Nazwa łacińska
Zingiber officinale
Opis
Jest to bylina dorastająca do 1 m wysokości, wśród których rozróżnia się ok. 80 gatunków pochodzących z tropikalnej Azji i Oceanii. Roślina ma kłącze podziemne (o wielkości od 15 do 50 cm), płaskie, silnie rozgałęzione, z którego wyrastają łodygi, z dużymi, lancetowatymi liśćmi. Na końcach krótszych pędów kwiatowych występują gęsto kwiaty, wydzielające szczególnie piękny zapach. Imbir suszony jest zwykle produkowany z kłączy zbieranych po 8-10 miesiącach od posadzenia. Ojczyzną imbiru są kraje azjatyckie. W XIII wieku Arabowie przenieśli imbir do Afryki Wschodniej, Portugalczycy na początku XVI wieku - do Afryki Zachodniej, a Hiszpanie - na wyspy Morza Karaibskiego. Uprawiany głównie w Indiach, Malezji, Chinach i w Brazylii.
Właściwości
Kłącze zawiera dużo olejków eterycznych, skrobię, estry, żywicę i substancje zwaną gingerolem, o ostrym, palącym charakterystycznym smaku.
Zastosowanie
Ma zastosowanie do wyrobu niektórych wędlin i likierów. Słynne są pierniczki, ciasteczka i chleby imbirowe, znakomite są herbaty oraz popularne piwo imbirowe. Imbiru dodaje się również do wielu innych potraw, np. do sałatek owocowych, marmolad, rosołu z kury, sosów, pasztetu i flaków. Uszlachetnia też bardzo kwaśne mleko i chłodniki przyrządzane na podstawie zsiadłego mleka lub kefiru. Można go dodawać do czerwonej kapusty, wszelkich pikantnych potraw z mięsa wieprzowego oraz do sosów ziołowych i owocowych, w których skład wchodzi wino. Imbir ma także duże zastosowanie przy wyrobie gatunkowych napojów alkoholowych. Jest on ważnym składnikiem proszku curry i wielu innych mieszanek. Dodaje się go do herbatników, puddingów, pikli, a także wielu azjatyckich dań z warzyw. Służy do aromatyzowania kompotów, grzanego wina oraz piwa. Jest dodawany także do marynat z dyni i ogórków.
Ciekawostki
Wchodzi w skład curry.
Imbir stanowi źródło otrzymywania leków przeciwreumatycznych, reumatyzm, alergię, choroby serca. Używany jest również do obniżenia ciśnienia i obniżenia poziomu cholesterolu we krwi. Na co dzień uśmierza ból głowy, koi rozstrój żołądka, łagodzi bóle menstruacyjne. Badaczom udało się potwierdzić niektóre właściwości lecznicze imbiru np. na obrzęki - zawarty w nim olejek eteryczny działa moczopędnie, reguluje pracę woreczka żółciowego, przeciwdziała nadmiarowi gazów w jelitach oraz zmniejsza wydzielanie kwasów żołądkowych. Wskazane jest płukanie na bolące gardło i drapanie w gardle, łagodzi kaszel. Działa odkażająco i odświeżająco pozostawiając miły zapach w ustach - nudności i mdłości - przeciwdziała mdłościom po narkozie i chemioterapii. Działanie przeciwwymiotne preparatów otrzymanych z kłącza imbiru potwierdzone zostało w licznych badaniach klinicznych.
Przedawkowanie imbiru może zepsuć nieodwracalnie smak potrawy. Dlatego należy stosować go z dużym umiarem.
*Jałowiec*
Nazwa łacińska
Juniperus communis
Opis
Wiecznie zielony krzew, występujący na terenie Europy Środkowej. Owoce jałowca (zwanego też Cyprysem) są typowo polską (słowiańską) przyprawą, chociaż jako roślina występuje nie tylko w naszym kraju. Kuliste owoce, zwane szyszkojagodami, dojrzewają w drugim roku, o barwie popielato-niebieskiej, są przyprawą mającą korzenny, słodki smak i ciekawy aromat. Krzew iglasty, osiągający nawet 10 m wysokości, o krótkich szydłowatych liściach i czarnych owocach - jagodach. Występuje zarówno w miejscach otwartych, jak i w lasach, nie rośnie tylko na gruntach podmokłych.
Właściwości
Owoce dla których charakterystyczna jest gorzka juniperyna zawierają spore ilości olejku lotnego, cukry, garbniki, związki żywiczne, gorycze, glikozydy flawonowe, białko, wosk, pektyny oraz inne aktywne substancje i związki organiczne.
Zastosowanie
Nibyjagody jałowca są znane powszechnie jako przyprawa potraw mięsnych, głównie dziczyzny i sosów, przy czym po utłuczeniu są wydajniejsze w smaku. Używa się ich szeroko przy kiszeniu kapusty, produkcji octu ziołowego, marynat, pasztetów, wyrobie konserw rybnych i mięsnych. Jałowca używa się do produkcji wódek jałowcowych. Jałowiec jest szczególnie doceniony w wędliniarstwie, bo dzięki niemu wszystkie wędliny "myśliwskie" uzyskują aromatyczny, korzenny smak i przyjemny balsamiczny zapach.
Ciekawostki
Owoce jałowca działają również żółciopędnie i pobudzająco na żołądek i wątrobę, dlatego stosuje się go przy różnych zaburzeniach trawiennych. Są stosowane przy depresjach, kłopotach z oddychaniem, trądziku, owrzodzeniu skóry, bólach mięśni oraz w chorobach nerek jako środek moczopędny. Przy artretyzmie, reumatyzmie i wypryskach skórnych zalecana jest kąpiel z młodych gałązek jałowca.
Zbyt duże dawki są niewskazane, gdyż mogą uszkodzić nerki i powodować nadmierne wydzielanie moczu. Niewskazane jest stosowanie wyciągów jałowca w ostrych chorobach zapalnych przewodu pokarmowego, w zaostrzonej chorobie wrzodowej, w ciężkich chorobach nerek oraz wątroby, a także w ciąży.
Najkorzystniejszy terminem zbioru owoców jest okres od października do lutego.
*Kapary*
Nazwa łacińska
Capparis spinosa
Opis
Kapary cierniste są to pączki kolczastego, niewielkiego krzewu kaparowego, dorastającego do 1 m wysokości, którego ojczyzną są wybrzeża Morza Śródziemnego (Francja, Hiszpania, Włochy, Algieria, Cypr, Grecja).
Właściwości
Kapary zawierają olejki eteryczne, glikozydy.
Zastosowanie
Kapary są używane jako marynaty w occie. Przechowywane w oliwie pączki kwiatowe stanowią pikantną przyprawę stosowaną do pizzy, sosów, potrawek, przeróżnych sałatek jarzynowych, dodatek do potraw z łososia, do gotowanych na twardo jaj. Są ozdobą małych kanapek i wszelkich półmisków wchodzących w skład zimnego bufetu
*Kardamon*
Nazwa łacińska
Elettaria cardamomum
Opis
Wieloletnia roślina rosnąca dziko na wybrzeżu Malabaru i masowo uprawiana na Cejlonie. Należy do rodziny imbirowatych. Bylina o grubym, bulwiastym kłączu i długich, grubych korzeniach tworzące z pochew rodzaj łodygi do 2-3 m wysokości. Posiada oryginalny cytrynowo-eukaliptusowy smak.
Właściwości
Zawiera olejki eteryczne, cukry.
Zastosowanie
Jest doskonałym dodatkiem przy przyrządzaniu sałatek i sosów. Niewielka jego ilość dodaje ostrości mdłym potrawom. Kardamonem można przyprawiać marcepany, pierniki, desery owocowe, kompoty, musy jabłkowe i sałatki z owoców. Znakomicie poprawia smak zup (grochowa, rosół, owocowa), naleśników i słodkich ciast smażonych, potraw z mięs i ryb, gulaszu wołowego, cielęcego risotto, pasztetów a także mięsa z rusztu. Kardamon nadaje świeży, miły smak dyni, marchwi, szarlotkom z jabłek i dyni. Stosuje się go do produkcji likierów i wódek.
Ciekawostki
Wchodzi w skład mieszanki curry.
Jest jedną z najdroższych (po szafranie i wanilii) przypraw używanych w gospodarstwie domowym.
Jest przyprawą bardzo wzmacniającą żołądek. Poprawia trawienie białka i zapobiega rozmnażaniu wirusów, reguluje funkcje układu trawienia, pobudza apetyt i wspomaga wchłanianie pokarmów, leczy zapalenia jamy ustnej, wzmacnia organizm, usuwa bóle przy dolegliwościach reumatycznych.
60% światowej produkcji jest eksportowana do krajów arabskich, gdzie przyprawa ta jest używana do parzenia kawy. Aromatyzowana kardamonem kawa jest symbolem arabskiej gościnności.
Stosowany jest też do produkcji kosmetyków, w przemyśle tytoniowym.
*Kminek*
Nazwa łacińska
Carum carvi
Opis
W stanie zdziczałym spotyka się go na miedzach, łąkach i pastwiskach. Jest to roślina dwuletnia, dorastającą do około 80 cm wysokości. Jej nasiona w kształcie sierpa to jedna z najstarszych przypraw kuchennych, znana już w starożytnym Egipcie. Znali ją już słowiańscy przodkowie i Germanie. Kminek zwyczajny występuje w stanie naturalnym w całej Europie i Azji. Holandia, a także Niemcy, Polska i Maroko to najważniejsi producenci kminku.
Właściwości
Zawiera duże ilości olejku lotnego, tłuszczu, flawonoidów, związków białkowych, cukrów, witamin, kwasów organicznych.
Zastosowanie
Kminek zwyczajny używa się do pieczonych tłustych mięs, wieprzowiny, baraniny, kapusty kiszonej i gotowanej, surówek, do ćwikły z octem, do twarogu utartego z cukrem lub też z drobno posiekaną cebulką ze śmietaną, przy wypieku chleba, bułek, do pieczywa z masłem, do zup, zwłaszcza tych zawiesistych na zasmażce z czosnkiem i cebulą, do smażonych i pieczonych ziemniaków, kiełbasy, serów, zupy grzybowej i gulaszowej, do sałatek, do pizzy, dań cebulowych, słonych wypieków.
Ciekawostki
Kminek zapobiega przede wszystkim wzdęciom, wiatrom, hamuje rozwój niektórych bakterii, ułatwia trawienie, znosi skurcze żołądkowo-jelitowe, działa moczo-wiatro-mlekopędnie.
Stałe zażywanie naparu kminku, małymi porcjami w ciągu dnia, sporządzonego z jednej łyżeczki surowca, najlepiej zmiażdżonego i zalanego szklanką wrzątku, zalecane jest szczególnie przy wrzodach żołądka i dwunastnicy, a także przy chorobach wątroby, zaburzeniach trawiennych, wzdęciach i uczuciu pełności żołądka.
Kminek (szczególnie w połączeniu z melisą) uchodzi też za doskonały środek na bóle menstruacyjne.
Olejek kminkowy wchodzi w skład wielu wódek (kminkówka) i likierów.
Zbioru kminku dokonuje się w lipcu.
*Koperek*
Nazwa łacińska
Anethum graveolens
Opis
Jest rośliną roczną z rodziny baldaszkowatych. Koper pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego, południowej Rosji i Indii.
Właściwości
Koper ogrodowy należy do roślin najzasobniejszych w sole mineralne jak wapń, żelazo i fosfor, prowitaminę A, witaminy D, E, K, B1, B2, B6, B12, H, bardzo duże ilości witaminy C oraz inne związki i substancje czynne, a także olejek lotny.
Zastosowanie
Świeże liście kopru dodaje się do sałatek, ziemniaków, zup, potraw z jaj i ryb. Pędy wraz z baldachami kwiatów lub owoców są niezastąpionym dodatkiem przy kwaszeniu ogórków. Sos koperkowy jest smacznym i aromatycznym dodatkiem do mięs, drobiu, ryb, raków i ślimaków.
Ciekawostki
Nazwa tego warzywa pochodzi od starego słowa "dull", znaczącego "kołysać", bowiem sporządzona z kopru herbata miała właściwości usypiające i relaksacyjne.
Koper jest stosowany jako lek przeciw kolce, trudnościom z trawieniem i spowodowaną tym bezsennością, wzdęciom, nieprzyjemnemu zapachowi z ust, brakowi pokarmu u matek karmiących piersią. W medycynie naturalnej koper stosuje się jako środek wiatropędny i regulujący pracę nerek oraz uśmierzający kaszel. Jest skuteczny zarówno w postaci sproszkowanych nasion, jak i naparu z liści.
Kopru nie należy gotować, gdyż traci aromat.
*Kolendra*
Nazwa łacińska
Coriandrum sativum
Opis
Pochodzi z obszaru Morza Śródziemnego. W wielu krajach, u nas również, jest uprawiana jako roślina uprawowa i lecznicza. Należy do roślin jednorocznych, która osiąga wysokość 20-40 cm. Ojczyzną są: Indie, Iran i Azja Mniejsza. Obecnie zasadniczą część zbiorów kolendry dostarczają Indie, Iran, kraje Bliskiego Wschodu, kraje byłego Związku Radzieckiego i Stany Zjednoczone.
Właściwości
Głównym składnikiem surowca jest olejek lotny. Poza tym nasiona zawierają dużo oleju tłustego, związki białkowe, związki żywiczne, garbniki, pektyny, sterole roślinne, flawony oraz sole mineralne.
Zastosowanie
Owoce kolendry stosuje się jako przyprawę kuchenną (najlepiej zmieloną) do do różnych mięs (baraniny, wieprzowiny, dziczyzny, do nadziewanej i pieczonej gęsi), do pasztetów, sosów i jaj, marynat jarzynowych, grzybów, wódek, likierów, wina, a także do marynowanych śledzi, past, ogórków, jarzyn. Stosowana jest w kuchni chińskiej i indyjskiej.
Ciekawostki
Owoce kolendry przeciwdziałają wzdęciom, łagodzą nadmierną fermentację przeciwdziałając nadmiernemu wzrostowi flory bakteryjnej w przewodzie pokarmowym, regulują trawienie.
Wchodzi w skład pieprzu ziołowego, garam, masala, curry.
Owoce najlepiej zbierać od sierpnia do września.
*Kurkuma*
Nazwa łacińska
Curcuma longa
Opis
Pochodzi z południowej Azji, uprawiana głównie we Wschodnich Indiach, Chinach, Japonii, na Jawie i w Ameryce Środkowej. Jest to podzwrotnikowa wieloletnia roślina z rodziny imbirowatych, która ma silny zapach i ostry palący smak. Kurkuma nazywana jest też ostryżem. Obejmuje on ponad 70 gatunków ciepłolubnych bylin. Obecnie głównym producentem kurkumy są Indie, uprawia się ją także w Indonezji, Chinach, Bangladeszu, w Ameryce Południowej i na wyspach Morza Karaibskiego.
Zastosowanie
Mieloną kurkumę używa się do barwienia ryżu, makaronu i warzyw konserwowanych w occie. Przyprawia się nią sosy, potrawy z drobiu, zupy kremowe i omlety. Dobrze komponuje się z daniami z fasoli i z soi. Szczypta kurkumy dodana do ciasta drożdżowego lub biszkoptowego nada mu atrakcyjny żółty kolor.
Ciekawostki
Posiada także lecznicze właściwości: pomaga zwalczać kamienie żółciowe, działa bakteriobójczo i przeciwzapalnie, zwłaszcza w chorobach skóry, działa rozkurczowo, bakteriobójczo i wzmaga wydzielanie żółci. Stosuje się w leczeniu chorób reumatycznych, serca i wątroby, wzmacnia system nerwowy.
Wchodzi w skład curry.
Sporządza się z niej maseczki pielęgnacyjne.
*Liść laurowy*
Nazwa łacińska
Laurus nobilis (Drzewo laurowe)
Opis
Liście laurowe rosną na niewielkich, wiecznie zielonych drzewach laurowych. Jako przyprawy używa się wysuszonych liści z drzewa laurowego. Liść laurowy zwany też jest Wawrzynem albo Liściem Bobkowym. Uprawiany jest w krajach Morza Śródziemnego i na wybrzeżach Morza Czarnego.
Właściwości
Zawiera olejki eteryczne, garbniki i związki goryczowe.
Zastosowanie
Poprawiają smak wielu zup (ziemniaczana, grochowa, fasolowa, kapuśniak, żur), flaków, potraw mięsnych, zwłaszcza z dziczyzny i wołowiny. Wzbogacają smakowo sosy, gulasze, galarety, gotowane ryby oraz potrawy z raków i krabów. Liście laurowe są niezastąpionym dodatkiem do marynat warzywnych (ogórki, buraki, kapusta), mięsnych, rybnych i grzybów. Używa się ich również do peklowania mięsa, aromatyzowania rosołów, do potraw duszonych, do pieczeni, do budyniu. Wchodzą z skład słynnego "bouquet garni" (kuchnia francuska).
Ciekawostki
W medycynie używa się liście laurowe do sporządzania esencji i maści przy schorzeniach reumatycznych. Przyprawa posiada właściwości pobudzające apetyt i ułatwiające trawienie. Wykorzystywano ją w leczeniu reumatyzmu, wysypki, bólów uszu i głowy.
Grecy zakładali wieńce laurowe na skronie swoich bohaterów, poetów, czy zwycięzców starożytnych olimpiad.
Ma właściwości halucynogenne.
Liść laurowy jest doskonałym środkiem zapobiegającym szkodnikom - jeden lub dwa listki włożone do pojemnika z mąką, ryżem czy innymi produktami odstraszają wołki zbożowe. Liście laurowe w szafie, szufladach, będą skutecznie odstraszać karaluchy.
Liście laurowe dodaje się na początku gotowania. Przed podaniem należy je usunąć z jedzenia, by danie nie nabrało gorzkiego smaku.
*Lubczyk*
Nazwa łacińska
Levisticum officinale
Opis
Lubczyk jest to roślina wieloletnia pochodząca z Azji południowo-zachodniej. Jest to dochodząca do 2 metrów bylina o mocnym korzeniu. Najlepszy smak mają świeże, w miarę młode części rośliny.
Właściwości
Zawiera olejki eteryczne, kumaryny
Zastosowanie
W kuchni stosuje się do zup (ziemniaczana, pomidorowa), ciemnych sosów, flaków, masła ziołowego, do mięs (baranina, drób), sałatek, potraw tłustych, Lubczyk wchodzi w skład mieszanek przyprawowych do potraw mięsnych, pieczeni i rolad. Powszechnie stosowany jest w produkcji kostek bulionowych typu „Maggi".
Ciekawostki
Polecany w chorobach dróg moczowych oraz schorzeniach przebiegających ze zmniejszeniem wydalania moczu, skazie moczanowej. Pomaga w dolegliwościach trawiennych, przy wzdęciach, niestrawnościach, braku łaknienia, przy niedostatecznym wydzielaniu żółci. Poleca się go w chorobach serca, zwłaszcza u osób starszych.
Roślina uchodzi za symbol miłości.
*Majeranek*
Nazwa łacińska
Orginanum majorana
Opis
W uprawie jest rośliną roczną lub dwuletnią, osiągającą wysokość 40 cm. Roślina pochodzi z południowo-wschodniej części rejonu basenu Morza Śródziemnego i południowej Azji. Przyprawę tę przywieźli z Indii w rejon Morza Śródziemnego Arabowie. Głównymi producentami majeranku są: Egipt, Francja, Hiszpania, Węgry, Polska, Austria, Niemcy.
Właściwości
Głównym składnikiem ziela jest olejek lotny z terpineolem i terpenem. Poza tym występują w jego składzie gorycze, kwasy organiczne, miedź i duże ilości wapnia.
Zastosowanie
Zioło najbardziej cenione jako dodatek do tłustych pieczeni, kiełbas, dań z ziemniaków i warzyw. Przyprawia się nim wszelkie farsze, baraninę, pieczone mięsa i flaki. Nadaje właściwy aromat pieczonej gęsi, żurom, grochówce i innym daniom z roślin strączkowych.
Ciekawostki
Pomaga w trawieniu, zwiększa wydzielanie soków żołądkowych. Napar z majeranku pije się przy bólach głowy, przeziębieniach.
Wchodzi w skład ziół prowansalskich i pieprzu ziołowego.
Najkorzystniejszy termin zbioru majeranku to przełom czerwca i lipca, a następnie wrzesień.
Olejek majerankowy stosowany jest w przemyśle kosmetyczny i perfumeryjnym.
*Mięta*
Nazwa łacińska
Mentha piperita
Opis
Mięta pieprzowa jest byliną osiągającą wysokość 30-90 cm. Mięta jest rośliną wieloletnią, o pełzających podziemnych kłączach, z rozłogami nadziemnymi i podziemnymi. Znana była już w starożytnym Egipcie. W Europie uprawia się miętę od przeszło 300 lat i należy ona do roślin bardzo dobrze zaaklimatyzowanych.
Właściwości
Najważniejszymi składnikami mięty pieprzowej są: złożony z mentolu, mentonu, tymolu i innych substancji olejek lotny, garbniki, gorycze, kwasy organiczne i inne aktywne związki.
Zastosowanie
Dodaje się ją do sałatki składającej z pomidorów (bierze się posiekane, młode listeczki), twarożku, sałaty, jogurtu i szpinaku. Używa się w przemyśle cukierniczym. Używa się do aromatyzowania octu, gotowanych mięs i salcesonu. Miętę używa się również do produkcji napojów, wódek i likierów. W Anglii sos miętowy jest ulubioną potrawą narodową. Jest on podawany na zimno jak i na gorąco do pieczeni baraniej czy ryb z rusztu.
Ciekawostki
Używa się przy zaburzeniach w wydzielaniu żółci, zapaleniu woreczka żółciowego i dróg żółciowych, a także w kamicy żółciowej i żółtaczce, przy wzdęciach, kolce jelitowej, w zaburzeniach przewodu pokarmowego, układu nerwowego objawiających się w bezsenności, migrenie, nerwobólach, drgawkach nerwowych i w zaburzeniach menstruacyjnych.
Olejek miętowy stosuje się w przemyśle kosmetycznym, dodając go do past do zębów, płynów do ust i płynów do kąpieli.
Najkorzystniejszy termin zbioru to lipiec lub wrzesień.
Zbyt duże dawki preparatów zawierających olejek miętowy mogą powodować bóle brzucha i wymioty. Stosowany zewnętrznie olejek miętowy może powodować podrażnienia skóry i wysypki, szczególnie u małych dzieci.
Wchodzi w skład ziół prowansalskich.
*Natka pietruszki*
Nazwa łacińska
Petroselinum sativum
Opis
Roślina dwuletnia dorastająca do wysokości 80 cm. Przyprawę stanowią wysuszone liście pietruszki, pochodzącej z rejonu Morza Śródziemnego. Pietruszka była uprawiana w III wieku p.n.e. przez Rzymian, którzy używali ją do dekoracji i aromatyzowania. Obecnie uprawiana jest nie tylko w Europie, ale także w Ameryce i Australii.
Właściwości
Najważniejszymi składnikami są witaminy A (beta-karoten) i C, folacyna, składniki mineralne: żelazo, jod, miedź.
Zastosowanie
Stosowana do zup, sosów, ryb, surówek, sałatek, ziemniaków, potraw z jarzyn, dań mięsnych, serów, jaj.
*Oregano*
Nazwa łacińska
Origanum vulgare
Opis
Oregano zwane też jest lebiodką lub dzikim majerankiem. Jest to bylina, występująca w Europie i Azji Zachodniej. Jest rośliną wieloletnią, osiągającą wysokość do 80 cm.
Właściwości
Główne składniki oregano to: olejki lotne (tymol i karwakol). Ponadto występują w nim gorycze, garbniki i kwas rozmarynowy.
Zastosowanie
Jest powszechnie uważane za doskonałą przyprawę do wędlin, sałatek, sosów do ryb. Przyprawia się nim pieczone mięso, cielęcinę, wieprzowinę, jagnięcinę, zawiesiste zupy, pieczone ziemniaki. Świeże ryby faszeruje się nadzieniem z bułki z dodatkiem drobno poszatkowanych liści oregano. Całe ziele lebiodki, położone na żarzące się ognisko, nadaje delikatny aromat potrawom pieczonym na ruszcie (np. kiełbaskom, dziczyźnie). Oregano świetnie pasuje do pizzy, zapiekanek, spaghetti, czyli do potraw kuchni włoskiej. Stosuje się je również w kuchni hiszpańskiej i meksykańskiej. Oregano służy do przyprawiania warzyw (pomidory, groch, fasola, sałata), serów i owoców morza.
Ciekawostki
Oregano doskonale pasuje do bazylii, majeranku, tymianku i pieprzu, w połączeniu z którym i doskonale harmonizuje jako mieszanka przyprawowa.
Najkorzystniejszy czas zbioru oregano przypada od lipca do września.
Jest stosowana jako lek przeciwskurczowy, dezynfekujący, moczopędny, antyseptyczny (np. w bólach zębów) i przeciwzapalny. Może być pomocna w leczeniu zapalenia oskrzeli i zaburzeń trawienia. Pomaga w leczeniu chorób dróg oddechowych, przy wzdęciach i zaburzeniach fermentacji.
Potrawy mięsne przyprawia się oregano dopiero pod sam koniec gotowania.
*Papryka*
Nazwa łacińska
Capsicum annum
Opis
Przyprawę stanowią wysuszone owoce papryki rocznej, pochodzącej z Ameryki Środkowej i Południowej. Była tam uprawiana od tysięcy lat. Hiszpanie rozpowszechnili jej uprawę na całym świecie. Okazy papryki rocznej osiągają od 30 cm do 1 m wysokości. Różnica pomiędzy papryką słodką (łagodną) i ostrą polega na tym, iż papryka słodka przy mieleniu pozbawiona jest ścian dzielących, nasion i częściowo skórki. W częściach tych zawarta jest kapsaicyna, substancja która nadaje ostry smak.
Właściwości
Papryka zawiera witaminę C, z grupy B, beta-karoten.
Zastosowanie
Paprykę słodką stosuje się do potraw mięsnych, rybnych, zup, sałatek, warzyw, potraw z ryżu, dań potraw włoskich, węgierskich, meksykańskich.
Ciekawostki
Papryka należy do przypraw, pobudzających wydzielanie soku żołądkowego i poprawę apetytu.
*Pieprz*
Nazwa łacińska
Piper nigrum
Opis
Przyprawę stanowią owoce pnącza pochodzącego z Wybrzeża Malabarskiego w południowo-zachodnich Indiach. Tak zwane ziarna pieprzu czarnego to niedojrzałe owoce typu pestkowca. Pieprz biały (otrzymywany przez moczenie, suszenie i otarcie mięsistej owocni jagód pieprzu czarnego) lub zielony (są to niedojrzałe owoce pieprzu czarnego liofilizowane albo przechowywane w słonej zalewie lub occie) to także owoce tej samej rośliny, ale zbierane w różnych fazach dojrzałości i poddawane nieco innej obróbce. Główni producenci pieprzu to Indie, Malezja (Sarawak) i Indonezja (Sumatra), a także Brazylia. Pieprz czarny to wieloletnie pnącze dorastające nawet do 15 m długości, o ciemnozielonych liściach i białych kwiatach zebranych w długie, zwisające, kłosowate kwiatostany. Owoce są początkowo zielone, później czerwone, a w końcu czarne. Do osiągnięcia pełnej dojrzałości roślina potrzebuje 7-8 lat i owocuje przez kolejne 15-20 lat. Biały pieprz ma smak mniej palący i bardziej subtelny niż czarny. Zielony pieprz też nie jest tak palący i ma wyszukany, wyrazisty, odświeżający smak. Pierwsze plantacje pieprzu założono przypuszczalnie już 1000 lat p.n.e. w Indiach, na terenach obecnego stanu Bombaj. Stamtąd już jako roślina uprawna pieprz został przeniesiony do innych części Indii, a później wraz z wędrówkami ludności na Wyspy Archipelagu Malajskiego. Pierwsze informacje i próbki tej przyprawy przynieśli do Europy żołnierze Aleksandra Wielkiego. W czasach Cesarstwa Rzymskiego przyprawa była już znana w całym basenie Morza Śródziemnego.
Właściwości
Ostry smak pieprzu czarnego pochodzi od zawartej głównie w wierzchniej warstwie owocu - piperyny. Czarny pieprz zawiera: białko, tłuszcz, błonnik, wapń, żelazo, magnez.
Zastosowanie
Pieprz jest przyprawą uniwersalną, dodawać go można niemal do wszystkich pieczeni, marynat i sosów. Szczypta tej przyprawy ożywia smak tłustych rosołów i czyni je lżej strawnymi. Wiele sałatek i jarzyn dopiero dzięki odrobinie pieprzu zyskuje pełnie smaku. Jest niezbędnym dodatkiem do wszystkich dań typu risotto, do potraw z białego i żółtego sera. Biały pieprz jest łagodniejszy i jest do wielu potraw wprost niezbędny, podnosi bardzo smak jaj, szczególnie faszerowanych, jest doskonały do zup i galaretek rybnych oraz wszystkich dań, które przyprawia się imbirem, do mięs (wieprzowina, wołowina, baranina czy jagnięcina). Idealnie pasuje także do ryb. Każda zupa z odrobiną pieprzu nabierze wspaniałego aromatu i smaku. Chętnie przyprawiamy nim również potrawy z jaj, ciepłe i zimne sosy.
Ciekawostki
Dodatek pieprzu sprzyja trawieniu, działa też lekko moczopędnie, jest jednak niewskazany przy wszelkich dietach i dla osób ze skłonnościami do podrażnień przewodu pokarmowego.
W okresie Średniowiecza to właśnie pieprz był najważniejszym powodem, dla którego hiszpańscy i portugalscy odkrywcy organizowali wyprawy morskie. W tamtych też czasach pieprz znajdował się często wśród kosztownych i bardzo mile widzianych prezentów dla panujących książąt, papieży, biskupów oraz innych wysoko postawionych osobistości. Ze względu na swoją wartość odgrywał bardzo ważną rolę w handlu całego okresu Średniowiecza.
Pieprz wchodzi w skład pieprzu ziołowego i curry.
Pieprz mielony dodaje się pod koniec gotowania, natomiast pieprz ziarnisty na początku gotowania potraw.
*Rozmaryn*
Nazwa łacińska
Rosmarinus officinalis
Opis
Roślina wieloletnia, krzewinka wyrastająca do nawet do 3 m wysokości. Rośnie jako krzew w krajach śródziemnomorskich, w Polsce dość rzadko uprawiany, lecz często hodowany w doniczkach i ogródkach. Rozmaryn znany był już Egipcjanom, Grekom i Rzymianom. Do Europy Środkowej przywędrował za sprawą legionów rzymskich lub plemionom germańskich, urządzających w III w. n.e. liczne wyprawy wojenne. Z obszarów śródziemnomorskich bardzo wcześnie trafił w inne rejony Europy. W Średniowieczu rozmaryn służył za paszę dla owiec, dzięki czemu po uboju ich mięso uzyskiwało wyborny smak. Największymi producentami rozmarynu są: Stany Zjednoczone, Meksyk i Francja.
Właściwości
Surowiec zawiera dużo ilości olejku lotnego, garbniki, flawonoidy, kwasy organiczne i inne złożone związki.
Zastosowanie
Służy jako dodatek do smażonych ryb, grzybów, niektórych zup i sosów, sałatek, potraw z dużą ilością czosnku, dań rybnych i owoców morza, a także przyprawia się nimi makarony, gotowane ziemniaki. Dodaje się go do tłustych mięs, kiełbas, kotletów, farszów, pasztetów, gdyż ułatwia trawienie tłuszczów. Tradycyjnie okłada się nimi upieczoną baraninę i jagnięcinę, mięso królika, dziczyznę. Typowa przyprawa dla potraw kuchni francuskiej.
Ciekawostki
Rozmaryn działa moczopędnie, żółciopędnie, rozkurczowo i dezynfekująco oraz podrażniająco na skórę. Stosowany jest w lecznictwie na cierpienia żołądka, wątroby i nerek, działa również napotnie i przeciwreumatycznie.
Rozmaryn wchodzi w skład m.in. maseczek odświeżających, płynów do kąpieli ujędrniających skórę, kojących system nerwowy, łagodzących bóle reumatyczne, poprawiających krążenie krwi.
Najkorzystniejszy czas zbioru przypada od maja do sierpnia.
Wchodzi w skład ziół prowansalskich.
We Francji, gdzie uprawia się rozmaryn jako doskonałą roślinę miododajną, nadającą miodom swoisty aromat.
D
Krzysztof Piekarz
Kłąbik
PatryKoX
