IKSROJAP
FATAMORGANA czyli FIKCJA OCHRONY W POLSCE
Ochrona mienia - działania zapobiegające przestępstwom i wykroczeniom przeciwko mieniu, a także przeciwdziałające powstawaniu szkody wynikającej z tych zdarzeń oraz nie dopuszczające do wstępu osób nieuprawnionych na teren chroniony.1
Ochrona osób - działania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa życia, zdrowia i nietykalności osobistej.2
Pracownik ochrony - osoba posiadająca licencję pracownika ochrony fizycznej lub licencje pracownika zabezpieczenia technicznego i wykonująca zadania ochrony w ramach wewnętrznej służby ochrony albo na rzecz przedsiębiorcy, który uzyskał koncesje na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie ochrony osób i mienia lub osobę wykonującą zadania ochrony w zakresie nie wymagającym licencji.3
Licencja - zezwolenie na wykonywanie zadań związanych z ochroną osób i mienia w zakresie wymaganym ustawą.4
Ochrona osób i mienia realizowana jest w formie bezpośredniej ochrony fizycznej:
a. stałej lub doraźnej,
b. polegającej na stałym dozorze ,
c. polegającej na konwojowaniu ,
oraz zabezpieczenia technicznego
Tak ochronę osób i mienia oraz pracownika ochrony i licencję definiuje ustawa o ochronie osób i mienia.
Jak wynika z definicji licencji daje ona uprawnienia do wykonywania zawodu pracownika ochrony oraz pozwala na wykorzystywanie związanych z tym uprawnień wykraczających szeroko poza uprawnienia przysługujące każdemu obywatelowi działającemu w stanie wyższej konieczności lub w warunkach obrony koniecznej.
Jakie zatem uprawnienia posiada licencjonowany pracownik ochrony ?
Zgodnie z art. 26, ust. 1 powoływanej ustawy, licencjonowany pracownik ochrony uprawniony jest przy wykonywaniu zadań ochronnych do stosowania środków przymusu bezpośredniego w postaci:
a. siły fizycznej (chwyty obezwładniające oraz podobne techniki obrony),
b. kajdanek,
c. pałek obronnych wielofunkcyjnych,
d. psów obronnych,
e. paralizatorów elektrycznych,
f. broni gazowej i ręcznych miotaczy gazu 6
w przypadku zagrożenia dóbr powierzonych ochronie lub odparcia ataku na pracownika ochrony, do użycia broni palnej w celu odparcia bezprawnego i bezpośredniego zamachu na życie i zdrowie pracownika ochrony albo innej osoby, przeciwko osobie, która nie zastosowała się do wezwania natychmiastowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego narzędzia, którego użycie zagrozić może życiu lub zdrowiu pracownika ochrony lub innej osoby, przeciwko osobie, która usiłując bezprawnie, przemocą odebrać broń palną pracownikowi ochrony, w celu odparcia gwałtownego, bezpośredniego i bezprawnego zamachu na chronione osoby, wartości pieniężne oraz inne przedmioty wartościowe lub niebezpieczne, a także do czynności (do których uprawniony jest nielicencjonowany pracownik ochrony) takich jak:
a. ustalanie uprawnień do przebywania na obszarach lub w obiektach chronionych oraz legitymowania osób, w celu ustalenia ich tożsamości,
b. wezwania osób do opuszczenia obszaru lub obiektu w przypadku stwierdzenia braku uprawnień do przebywania na terenie chronionego obszaru lub obiektu albo stwierdzenia zakłócania porządku,
c. ujęcia osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla chronionego mienia, w celu niezwłocznego oddania tych osób Policji; 7
Ponadto licencja pracownika ochrony fizycznej uprawnia do:
1. bycia członkiem specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych;
2. bycia członkiem zespołów konwojujących wartości pieniężne oraz inne przedmioty wartościowe lub niebezpieczne;
3. wykonywania czynności bezpośrednio związanych z ochroną osób;
4. nadzorowania i kontroli pracy pracowników ochrony fizycznej nieposiadających licencji;
5. wykonywania zadań ochronnych na obszarach, w obiektach i urządzeniach podlegających obowiązkowej ochronie, 8
6. opracowywania planu ochrony;
7. organizowania i kierowania zespołami pracowników ochrony fizycznej.9
Przedstawiłem powyżej uprawnienia licencjonowanego pracownika ochrony pora zatem przedstawić uprawnienia nielicencjonowanego pracownika ochrony bo o takim jest także mowa w końcowej części ustawowej definicji pracownika ochrony.
Jakie zatem są uprawnienia osoby nie posiadającej licencji pracownika ochrony ?
Uprawnienia takiej osoby wprawdzie nie zostały określone w ustawie precyzyjnie ale ich katalog można utworzyć na drodze wykładni doktrynalnej art. 2, pkt. 4 i 5, art. 25, ust. 2, art. 26, ust. 1, pkt. 5, art. 36, ust. 1, pkt. 4 i 5 ustawy o ochronie osób i mienia.10
Zatem uprawnienia osoby nie posiadającej licencji ograniczają się do:
a. ustalania uprawnień do przebywania na obszarach lub w obiektach chronionych oraz legitymowania osób, w celu ustalenia ich tożsamości;
b. wezwania osób do opuszczenia obszaru lub obiektu w przypadku stwierdzenia braku uprawnień do przebywania na terenie chronionego obszaru lub obiektu albo stwierdzenia zakłócania porządku;
c. ujęcia osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla chronionego mienia, w celu niezwłocznego oddania tych osób Policji;
oraz uprawnień obywatelskich tj. działania w ramach obrony koniecznej i stanu wyższej konieczności11, a także ujęcia przestępcy na gorącym uczynku.
Aby uzyskać licencję pracownika ochrony fizycznej, w oparciu o art. 26 i 27 powoływanej ustawy, należy:
1. posiadać obywatelstwo polskie lub obywatelstwo innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym;
2. ukończyć 21 lat;
3. ukończyć szkołę podstawową;
4. mieć pełną zdolność do czynności prawnych, stwierdzoną własnym oświadczeniem;
5. nie być skazanym prawomocnym orzeczeniem za przestępstwo umyślne;
6. mieć uregulowany stosunek do służby wojskowej.
7. posiadać nienaganną opinię wydaną przez komendanta komisariatu Policji właściwego ze względu na jej miejsce zamieszkania;
8. posiadać zdolność fizyczną i psychiczną do wykonywania zadań, stwierdzoną orzeczeniem lekarskim;
9. legitymować się dyplomem lub świadectwem szkoły lub innej placówki oświatowej, które potwierdzają uzyskanie specjalistycznego wykształcenia, albo pełnić nienaganną służbę w stopniu podoficera lub chorążego w Biurze Ochrony Rządu przez okres co najmniej 15 lat, albo ukończyć kurs pracowników ochrony pierwszego stopnia i zdać egzamin przed właściwą komisją;
10. legitymować się dyplomem lub świadectwem szkoły lub innej placówki oświatowej, które potwierdzają uzyskanie specjalistycznego wykształcenia, albo pełnić nienaganną służbę w stopniu oficera w Biurze Ochrony Rządu przez okres co najmniej 15 lat, albo ukończyć kurs pracowników ochrony drugiego stopnia i zdać egzamin przed właściwą komisją.
Jak widać jednym z warunków uzyskania licencji pracownika ochrony fizycznej jest legitymowanie się dyplomem lub świadectwem szkoły lub innej placówki oświatowej, które potwierdzającym uzyskanie specjalistycznego wykształcenia albo ukończenie kursu pracowników ochrony i zdanie egzaminu przed właściwą komisją. Mówi o tym także rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie rodzajów dyplomów i świadectw wydawanych przez szkoły i inne placówki oświatowe, które potwierdzają uzyskanie specjalistycznych kwalifikacji w zakresie ochrony osób i mienia, minimalnego zakresu programów kursów pracowników ochrony fizycznej pierwszego i drugiego stopnia oraz zakresu obowiązujących tematów egzaminów i trybu ich składania, składu komisji egzaminacyjnej i sposobu przeprowadzania egzaminu (Dz. U. z 1998 r. Nr 113, poz. 731 ).
Minimalny zakres programów kursów pracowników ochrony fizycznej pierwszego stopnia obejmuje:
a. blok ogólnoprawny - 50 godz. zajęć,
b. blok ochrony osób - 30 godz. zajęć,
c. blok ochrony mienia -70 godz. zajęć,
d. blok wyszkolenia strzeleckiego - 35 godz. zajęć,
e. blok samoobrony i technik interwencyjnych - 60 godz. zajęć
co w sumie daje minimum 245 godz. zajęć teoretycznych i praktycznych.
Minimalny zakres programów kursów pracowników ochrony fizycznej drugiego stopnia obejmuje:
a. blok ogólny - 60 godz. zajęć,
b. blok prawny - 50 godz. zajęć,
c. blok zawodowy - 120 godz. zajęć,
co w sumie daje minimum 230 godz. zajęć teoretycznych.
Skoro licencjonowany pracownik ochrony musi przejść odpowiednie szkolenie i zdać egzamin aby móc wykonywać zadania ochronne to kimże jest osoba, która nie przeszła wymaganego szkolenia i nie posiada niezbędnej (choćby tej minimalnej wymaganej ustawowo) wiedzy ?
Jaka jest zatem różnica między nie posiadającym licencji „pracownikiem ochrony",a przysłowiowym Kowalskim ?
Czyżbyśmy posiadali największą w Europie, 37 mln armię potencjalnych pracowników ochrony ?
Ponadto licencjonowany pracownik ochrony fizycznej powinien posiadać zdolność fizyczną i psychiczną do wykonywania zadań pracownika ochrony, stwierdzoną orzeczeniem lekarskim.
W myśl rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 23 marca 1999 r. w sprawie badań lekarskich i psychologicznych osób ubiegających się o wydanie licencji oraz posiadających licencję pracownika ochrony fizycznej (Dz. U. Nr 30, poz. 299 z dnia 12 kwietnia 1999 r.) licencjonowany pracownik ochrony fizycznej poddawany jest nie rzadziej niż raz na trzy lata badaniom psychologicznym i lekarskim. Badanie psychologiczne obejmuje w szczególności ocenę poziomu umysłowego, ocenę osobowości z uwzględnieniem funkcjonowania w sytuacjach trudnych oraz ocenę poziomu dojrzałości społecznej. Zakres badania psychologicznego może zostać poszerzony, jeżeli psycholog uzna to za niezbędne do prawidłowej oceny zdolności psychicznej osoby badanej. Badanie lekarskie obejmuje: badanie ogólne stanu zdrowia, obejmujące w szczególności ocenę układu krążenia i oddechowego oraz ocenę narządu ruchu, badania specjalistyczne: okulistyczne, otolaryngologiczne, psychiatryczne i neurologiczne, inne badania specjalistyczne i badania pomocnicze, zlecone przez lekarza przeprowadzającego badanie ogólne stanu zdrowia.
Badaniom takim nie jest poddawana osoba nie posiadająca licencji zatem nie ma pewności czy osoba ta posiada zdolność fizyczną i psychiczną do wykonywania zadań pracownika ochrony.
Można zatem zadać pytanie: Czy osoba nie posiadająca licencji pracownika ochrony fizycznej jest rzeczywiście pracownikiem ochrony ?
Czy można mówić o działaniach ochronnych osób, które nie przeszły odpowiedniego szkolenia, a więc w zasadzie nie posiadają przygotowania zawodowego w tym zakresie ?
Czy można nazwać pracownikiem ochrony osobę, która z powodu braku licencji pracownika ochrony, a więc de facto braku kwalifikacji zawodowych, posiada bardzo wąskie uprawnienia, w zasadzie niewiele większe od uprawnień obywatelskich ?
Zwrócić tu należy uwagę na fakt, iż ustawodawca nie nałożył żadnych ustawowych wymogów kwalifikacyjnych na osobę nie posiadającą licencji pracownika ochrony, pełniąca obowiązki pracownika ochrony, która w takim przypadku obowiązują wyłącznie przepisy Kodeksu pracy o ile forma zatrudnienia jest umową o prace, a nie umową zlecenia.
Czymże zatem różnią się uprawnienia osoby nie posiadającej licencji pracownika ochrony od uprawnień stróża, dozorcy czy jak kto woli portiera ?
Portier to osoba pełniąca służbę przy wejściu do jakiejś instytucji, do hotelu itp. 12
Stróż lub dozorca to osoba, która wykonuje drobne prace naprawcze, sprząta dostępne dla wszystkich części budynku, kosi trawę usuwa śnieg, lód, liście, śmieci z chodnika, parkingu itp., zamyka i otwiera o określonym czasie drzwi wejściowe, monitoruje włączanie i wyłączanie oraz naprawy systemów grzewczych, hydraulicznych, elektrycznych, klimatyzacyjnych, itp.
Pamiętać należy tutaj, że pracownikiem ochrony jest osoba wykonująca zadania ochrony. Oceny czy dana osoba wykonuje zadania ochrony dokonywać należy in concreto mając na uwadze charakter czynności wykonywanych przez tę osobę oraz ustawowe definicje ochrony osób i mienia, a także treść art. 3 ustawy o ochronie osób i mienia, który określa formy realizowania ochrony osób i mienia.13 Dodać tutaj też należy, że pracownikiem ochrony nie jest osoba, która wykonuje zadania ochrony na rzecz przedsiębiorcy, który świadczy usługi ochrony osób i mienia w zakresie nieobjętym obowiązkiem uzyskania koncesji.
W art. 15, ust. 2 czytamy: „Koncesji nie wymaga działalność gospodarcza w zakresie, o którym mowa w art. 3 pkt 2, jeżeli nie dotyczy obszarów, obiektów i urządzeń określonych w art. 5." Natomiast art. 3, pkt 2 mówi, że: „Ochrona osób i mienia realizowana jest w formie: „zabezpieczenia technicznego, polegającego na:
a) montażu elektronicznych urządzeń i systemów alarmowych, sygnalizujących zagrożenie chronionych osób i mienia, oraz eksploatacji, konserwacji i naprawach w miejscach ich zainstalowania,
b) montażu urządzeń i środków mechanicznego zabezpieczenia oraz ich eksploatacji, konserwacji, naprawach i awaryjnym otwieraniu w miejscach zainstalowania." Z kolei art. 5 mówi o: obszarach, obiektach, urządzeniach i transportach podlegających obowiązkowej ochronie.
W świetle powyższego należy postawić pytanie czy czynności dozwolone dla osoby nie posiadającej licencji pracownika ochrony wymagają posiadania przez przedsiębiorcę koncesji na prowadzenie działalności gospodarczej ?
Czy ustalanie uprawnień do przebywania na obszarach lub w obiektach chronionych oraz legitymowania osób, w celu ustalenia ich tożsamości wymaga posiadania przez przedsiębiorcę koncesji ?
Czy bileter w kinie nie ustala uprawnień do przebywania w obiekcie ? Czy portier wpuszczający do biurowca osoby za okazaniem legitymacji pracowniczej lub wystawiający przepustkę nie ustala uprawnień do przebywania na obszarach lub w obiekcie i nie legitymuje osób ?
Czy tenże bileter lub portier nie wzywa osób do opuszczenia obszaru lub obiektu w przypadku stwierdzenia braku uprawnień do przebywania na terenie chronionego obszaru lub obiektu albo stwierdzenia zakłócania porządku ?
Czy tenże bileter lub portier ma prawo do ujęcia osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla chronionego mienia, w celu niezwłocznego oddania tych osób Policji ?
I w końcu czy może skorzystać z uprawnień obywatelskich tj. działania w ramach obrony koniecznej i stanu wyższej konieczności, a także ujęcia przestępcy na gorącym uczynku ?
Odpowiedzi na powyższe pytania wydają się być twierdzące, zatem albo przedsiębiorca zatrudniający portiera, stróża lub biletera winien posiadać koncesje na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie ochrony osób i mienia albo tego typu działalność nie wymaga posiadania przez przedsiębiorcę koncesji. Jeżeli tego typu działalność nie wymaga koncesji to należy domniemywać, że nawet jeżeli pracownik wykonuje te same czynności na rzecz przedsiębiorcy posiadającego koncesję nie jest on pracownikiem ochrony. Jeżeli pracownik nie jest pracownikiem ochrony to automatycznie podmiot zatrudniający tego pracownika nie realizuje usług ochrony.
Pytanie zatem brzmi: Z czym mamy do czynienia ?
Z naiwnością klienta, który nie zdaje sobie sprawy z tego, że chociaż podpisał umowę o usługę ochrony obiektu otrzymuje zupełnie inną usługę czy z wykorzystaniem przez przedsiębiorcę świadczącego rzekomo usługę ochrony nieświadomości klienta, który zamiast ochrony obiektu otrzymuje usługi portiersko - dozorcoskie ?
Inną sprawą jest ryzyko jakie pociąga za sobą praca w charakterze pracownika ochrony. Ryzyko bezpośredniej konfrontacji z przestępcą jest bardzo duże. Jak podaje Zbigniew Nowicki w zbadanych 120 sprawach o takie zamachy przestępcze, w obiektach gospodarczych i administracyjnych (poza bankami, pocztami i kantorami walutowymi), bandyci zaatakowali w 93 przypadkach pracowników dozoru obiektu (77,5 % z ogółu) 14, a więc osób nie posiadających licencji. Świadczy to o tym, że nielicencjonowany „pracownik ochrony" potencjalnie nie stanowi prawie żadnej przeszkody dla przestępcy, co jest chyba w pewnym sensie zrozumiałe skoro nie posiada nawet minimalnych kwalifikacji zawodowych.
Ponadto zwrócić też należy uwagę na to, iż w programie szkolenia licencyjnego jest blok zatytułowany „Zasady udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej". Przeważająca większość nielicencjonowanych „pracowników ochrony" nie posiada podstawowej wiedzy w tym zakresie i nie jest w stanie udzielić takiej pomocy osobie/om jej potrzebującym. Osoby nie posiadające licencji niejednokrotnie nawet nie zdają sobie sprawy z tego, że właśnie im może być potrzebna taka umiejętność. Na pytania związane ze znajomością zasad udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej w większości wypadków odpowiedź brzmiała: „Przecież nikt nie będzie do mnie strzelał". Świadczy to o całkowitym braku zrozumienia roli pracownika ochrony i braku świadomości współczesnych zagrożeń z jakimi spotkać się może pracownik ochrony.
Czy zatem można mówić o jakimkolwiek bezpieczeństwie obiektów, obszarów i osób, których bezpieczeństwo zależy od ludzi posiadających mniej niż mgliste pojęcie o celach, zadania, roli i obowiązkach pracowników ochrony ?
Kolejna sprawa to zasady współpracy pomiędzy pracownikami ochrony, a policją, jednostkami ochrony przeciwpożarowej, obrony cywilnej i strażami gminnymi (miejskimi). Określa je rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie określenia szczegółowych zasad współpracy specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych z Policją, jednostkami ochrony przeciwpożarowej, obrony cywilnej i strażami gminnymi (miejskimi)15. Jak łatwo zauważyć dotyczy specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych członkami, których mogą być jedynie pracownicy ochrony posiadający licencję pracownika ochrony. Zatem w przypadku braku statusu SUFO nie są określone jakiekolwiek zasady współpracy.
I jeszcze kolejne pytanie: Jaka jest odpowiedzialność prawna pracownika posiadającego licencję, a jaka pracownika jej nie posiadającego ?
Pracownik nie posiadający licencji poza ewentualną odpowiedzialnością karna za przestępstwo lub wykroczenie, których się dopuścił odpowiada jedynie na podstawie przepisów Kodeksu pracy o ile oczywiście był zatrudniony na umowę o pracę. Na licencjonowanym pracowniku ochrony poza w/w odpowiedzialnością ciąży jeszcze odpowiedzialność wynikająca z ustawy o ochronie osób i mienia.
Czy zatem zleceniodawcy zdają sobie sprawę, że niekiedy nawet w sytuacji zatrudnienia koncesjonowanej firmy ochrony tak naprawdę tej ochrony nie posiadają ?
mgr inż. Paweł Pajorski
właściciel Biura Ochrony „PROTECTOR" z Krakowa,
licencjonowany pracownik ochrony fizycznej
licencjonowany pracownik zabezpieczenia technicznego,
absolwent Wydziału Strategiczno-Obronnego
(kierunek Bezpieczeństwo Narodowe)
Akademii Obrony Narodowej,
członek International Bodyguard Association,
członek Polskiego Związku Instruktorów Służb Mundurowych.
1 Art. 2, ust. 5 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, poz. 740,z późniejszymi zmianami).
2 Art. 2, ust. 4 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, poz. 740,z późniejszymi zmianami).
3 Art. 2 ust. 6 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, poz. 740, z późniejszymi zmianami).
4 Art. 2 ust. 2 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, poz. 740,z późniejszymi zmianami).
5 Art. 3 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, poz. 740, z późniejszymi zmianami).
6 Art. 38, ust. 2 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, poz. 740, z późniejszymi zmianami).
7 Art. 36, ust. 1 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, poz. 740, z późniejszymi zmianami).
8 Art. 26, ust. 1 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, poz. 740, z późniejszymi zmianami).
9 Art. 27, ust. 1 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, poz. 740, z późniejszymi zmianami).
10 Tomasz R. Aleksandrowicz, Ustawa o ochronie osób i mienia. Komentarz, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2002, s. 50.
11 Art. 25 i 26 Kodeksu karnego.
12 Słownik wyrazów obcych, PWN
13 Grzegorz Gozdór, Ustawa o ochronie osób i mienia. Komentarz, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2005, s.55.
14 Zbigniew T. Nowicki, Ochrona osób i mienia. Podstawy organizacyjno - prawne. Wydawnictwo TNOiK, Toruń 1999, s. 89.
15 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 grudnia 1998 r. (Dz. U. Nr 161, poz. 1108) w sprawie określenia szczegółowych zasad współpracy specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych z Policją, jednostkami ochrony przeciwpożarowej, obrony cywilnej i strażami gminnymi (miejskimi).
Ochrona mienia - działania zapobiegające przestępstwom i wykroczeniom przeciwko mieniu, a także przeciwdziałające powstawaniu szkody wynikającej z tych zdarzeń oraz nie dopuszczające do wstępu osób nieuprawnionych na teren chroniony.1
Ochrona osób - działania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa życia, zdrowia i nietykalności osobistej.2
Pracownik ochrony - osoba posiadająca licencję pracownika ochrony fizycznej lub licencje pracownika zabezpieczenia technicznego i wykonująca zadania ochrony w ramach wewnętrznej służby ochrony albo na rzecz przedsiębiorcy, który uzyskał koncesje na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie ochrony osób i mienia lub osobę wykonującą zadania ochrony w zakresie nie wymagającym licencji.3
Licencja - zezwolenie na wykonywanie zadań związanych z ochroną osób i mienia w zakresie wymaganym ustawą.4
Ochrona osób i mienia realizowana jest w formie bezpośredniej ochrony fizycznej:
a. stałej lub doraźnej,
b. polegającej na stałym dozorze ,
c. polegającej na konwojowaniu ,
oraz zabezpieczenia technicznego
Tak ochronę osób i mienia oraz pracownika ochrony i licencję definiuje ustawa o ochronie osób i mienia.
Jak wynika z definicji licencji daje ona uprawnienia do wykonywania zawodu pracownika ochrony oraz pozwala na wykorzystywanie związanych z tym uprawnień wykraczających szeroko poza uprawnienia przysługujące każdemu obywatelowi działającemu w stanie wyższej konieczności lub w warunkach obrony koniecznej.
Jakie zatem uprawnienia posiada licencjonowany pracownik ochrony ?
Zgodnie z art. 26, ust. 1 powoływanej ustawy, licencjonowany pracownik ochrony uprawniony jest przy wykonywaniu zadań ochronnych do stosowania środków przymusu bezpośredniego w postaci:
a. siły fizycznej (chwyty obezwładniające oraz podobne techniki obrony),
b. kajdanek,
c. pałek obronnych wielofunkcyjnych,
d. psów obronnych,
e. paralizatorów elektrycznych,
f. broni gazowej i ręcznych miotaczy gazu 6
w przypadku zagrożenia dóbr powierzonych ochronie lub odparcia ataku na pracownika ochrony, do użycia broni palnej w celu odparcia bezprawnego i bezpośredniego zamachu na życie i zdrowie pracownika ochrony albo innej osoby, przeciwko osobie, która nie zastosowała się do wezwania natychmiastowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego narzędzia, którego użycie zagrozić może życiu lub zdrowiu pracownika ochrony lub innej osoby, przeciwko osobie, która usiłując bezprawnie, przemocą odebrać broń palną pracownikowi ochrony, w celu odparcia gwałtownego, bezpośredniego i bezprawnego zamachu na chronione osoby, wartości pieniężne oraz inne przedmioty wartościowe lub niebezpieczne, a także do czynności (do których uprawniony jest nielicencjonowany pracownik ochrony) takich jak:
a. ustalanie uprawnień do przebywania na obszarach lub w obiektach chronionych oraz legitymowania osób, w celu ustalenia ich tożsamości,
b. wezwania osób do opuszczenia obszaru lub obiektu w przypadku stwierdzenia braku uprawnień do przebywania na terenie chronionego obszaru lub obiektu albo stwierdzenia zakłócania porządku,
c. ujęcia osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla chronionego mienia, w celu niezwłocznego oddania tych osób Policji; 7
Ponadto licencja pracownika ochrony fizycznej uprawnia do:
1. bycia członkiem specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych;
2. bycia członkiem zespołów konwojujących wartości pieniężne oraz inne przedmioty wartościowe lub niebezpieczne;
3. wykonywania czynności bezpośrednio związanych z ochroną osób;
4. nadzorowania i kontroli pracy pracowników ochrony fizycznej nieposiadających licencji;
5. wykonywania zadań ochronnych na obszarach, w obiektach i urządzeniach podlegających obowiązkowej ochronie, 8
6. opracowywania planu ochrony;
7. organizowania i kierowania zespołami pracowników ochrony fizycznej.9
Przedstawiłem powyżej uprawnienia licencjonowanego pracownika ochrony pora zatem przedstawić uprawnienia nielicencjonowanego pracownika ochrony bo o takim jest także mowa w końcowej części ustawowej definicji pracownika ochrony.
Jakie zatem są uprawnienia osoby nie posiadającej licencji pracownika ochrony ?
Uprawnienia takiej osoby wprawdzie nie zostały określone w ustawie precyzyjnie ale ich katalog można utworzyć na drodze wykładni doktrynalnej art. 2, pkt. 4 i 5, art. 25, ust. 2, art. 26, ust. 1, pkt. 5, art. 36, ust. 1, pkt. 4 i 5 ustawy o ochronie osób i mienia.10
Zatem uprawnienia osoby nie posiadającej licencji ograniczają się do:
a. ustalania uprawnień do przebywania na obszarach lub w obiektach chronionych oraz legitymowania osób, w celu ustalenia ich tożsamości;
b. wezwania osób do opuszczenia obszaru lub obiektu w przypadku stwierdzenia braku uprawnień do przebywania na terenie chronionego obszaru lub obiektu albo stwierdzenia zakłócania porządku;
c. ujęcia osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla chronionego mienia, w celu niezwłocznego oddania tych osób Policji;
oraz uprawnień obywatelskich tj. działania w ramach obrony koniecznej i stanu wyższej konieczności11, a także ujęcia przestępcy na gorącym uczynku.
Aby uzyskać licencję pracownika ochrony fizycznej, w oparciu o art. 26 i 27 powoływanej ustawy, należy:
1. posiadać obywatelstwo polskie lub obywatelstwo innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym;
2. ukończyć 21 lat;
3. ukończyć szkołę podstawową;
4. mieć pełną zdolność do czynności prawnych, stwierdzoną własnym oświadczeniem;
5. nie być skazanym prawomocnym orzeczeniem za przestępstwo umyślne;
6. mieć uregulowany stosunek do służby wojskowej.
7. posiadać nienaganną opinię wydaną przez komendanta komisariatu Policji właściwego ze względu na jej miejsce zamieszkania;
8. posiadać zdolność fizyczną i psychiczną do wykonywania zadań, stwierdzoną orzeczeniem lekarskim;
9. legitymować się dyplomem lub świadectwem szkoły lub innej placówki oświatowej, które potwierdzają uzyskanie specjalistycznego wykształcenia, albo pełnić nienaganną służbę w stopniu podoficera lub chorążego w Biurze Ochrony Rządu przez okres co najmniej 15 lat, albo ukończyć kurs pracowników ochrony pierwszego stopnia i zdać egzamin przed właściwą komisją;
10. legitymować się dyplomem lub świadectwem szkoły lub innej placówki oświatowej, które potwierdzają uzyskanie specjalistycznego wykształcenia, albo pełnić nienaganną służbę w stopniu oficera w Biurze Ochrony Rządu przez okres co najmniej 15 lat, albo ukończyć kurs pracowników ochrony drugiego stopnia i zdać egzamin przed właściwą komisją.
Jak widać jednym z warunków uzyskania licencji pracownika ochrony fizycznej jest legitymowanie się dyplomem lub świadectwem szkoły lub innej placówki oświatowej, które potwierdzającym uzyskanie specjalistycznego wykształcenia albo ukończenie kursu pracowników ochrony i zdanie egzaminu przed właściwą komisją. Mówi o tym także rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie rodzajów dyplomów i świadectw wydawanych przez szkoły i inne placówki oświatowe, które potwierdzają uzyskanie specjalistycznych kwalifikacji w zakresie ochrony osób i mienia, minimalnego zakresu programów kursów pracowników ochrony fizycznej pierwszego i drugiego stopnia oraz zakresu obowiązujących tematów egzaminów i trybu ich składania, składu komisji egzaminacyjnej i sposobu przeprowadzania egzaminu (Dz. U. z 1998 r. Nr 113, poz. 731 ).
Minimalny zakres programów kursów pracowników ochrony fizycznej pierwszego stopnia obejmuje:
a. blok ogólnoprawny - 50 godz. zajęć,
b. blok ochrony osób - 30 godz. zajęć,
c. blok ochrony mienia -70 godz. zajęć,
d. blok wyszkolenia strzeleckiego - 35 godz. zajęć,
e. blok samoobrony i technik interwencyjnych - 60 godz. zajęć
co w sumie daje minimum 245 godz. zajęć teoretycznych i praktycznych.
Minimalny zakres programów kursów pracowników ochrony fizycznej drugiego stopnia obejmuje:
a. blok ogólny - 60 godz. zajęć,
b. blok prawny - 50 godz. zajęć,
c. blok zawodowy - 120 godz. zajęć,
co w sumie daje minimum 230 godz. zajęć teoretycznych.
Skoro licencjonowany pracownik ochrony musi przejść odpowiednie szkolenie i zdać egzamin aby móc wykonywać zadania ochronne to kimże jest osoba, która nie przeszła wymaganego szkolenia i nie posiada niezbędnej (choćby tej minimalnej wymaganej ustawowo) wiedzy ?
Jaka jest zatem różnica między nie posiadającym licencji „pracownikiem ochrony",a przysłowiowym Kowalskim ?
Czyżbyśmy posiadali największą w Europie, 37 mln armię potencjalnych pracowników ochrony ?
Ponadto licencjonowany pracownik ochrony fizycznej powinien posiadać zdolność fizyczną i psychiczną do wykonywania zadań pracownika ochrony, stwierdzoną orzeczeniem lekarskim.
W myśl rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 23 marca 1999 r. w sprawie badań lekarskich i psychologicznych osób ubiegających się o wydanie licencji oraz posiadających licencję pracownika ochrony fizycznej (Dz. U. Nr 30, poz. 299 z dnia 12 kwietnia 1999 r.) licencjonowany pracownik ochrony fizycznej poddawany jest nie rzadziej niż raz na trzy lata badaniom psychologicznym i lekarskim. Badanie psychologiczne obejmuje w szczególności ocenę poziomu umysłowego, ocenę osobowości z uwzględnieniem funkcjonowania w sytuacjach trudnych oraz ocenę poziomu dojrzałości społecznej. Zakres badania psychologicznego może zostać poszerzony, jeżeli psycholog uzna to za niezbędne do prawidłowej oceny zdolności psychicznej osoby badanej. Badanie lekarskie obejmuje: badanie ogólne stanu zdrowia, obejmujące w szczególności ocenę układu krążenia i oddechowego oraz ocenę narządu ruchu, badania specjalistyczne: okulistyczne, otolaryngologiczne, psychiatryczne i neurologiczne, inne badania specjalistyczne i badania pomocnicze, zlecone przez lekarza przeprowadzającego badanie ogólne stanu zdrowia.
Badaniom takim nie jest poddawana osoba nie posiadająca licencji zatem nie ma pewności czy osoba ta posiada zdolność fizyczną i psychiczną do wykonywania zadań pracownika ochrony.
Można zatem zadać pytanie: Czy osoba nie posiadająca licencji pracownika ochrony fizycznej jest rzeczywiście pracownikiem ochrony ?
Czy można mówić o działaniach ochronnych osób, które nie przeszły odpowiedniego szkolenia, a więc w zasadzie nie posiadają przygotowania zawodowego w tym zakresie ?
Czy można nazwać pracownikiem ochrony osobę, która z powodu braku licencji pracownika ochrony, a więc de facto braku kwalifikacji zawodowych, posiada bardzo wąskie uprawnienia, w zasadzie niewiele większe od uprawnień obywatelskich ?
Zwrócić tu należy uwagę na fakt, iż ustawodawca nie nałożył żadnych ustawowych wymogów kwalifikacyjnych na osobę nie posiadającą licencji pracownika ochrony, pełniąca obowiązki pracownika ochrony, która w takim przypadku obowiązują wyłącznie przepisy Kodeksu pracy o ile forma zatrudnienia jest umową o prace, a nie umową zlecenia.
Czymże zatem różnią się uprawnienia osoby nie posiadającej licencji pracownika ochrony od uprawnień stróża, dozorcy czy jak kto woli portiera ?
Portier to osoba pełniąca służbę przy wejściu do jakiejś instytucji, do hotelu itp. 12
Stróż lub dozorca to osoba, która wykonuje drobne prace naprawcze, sprząta dostępne dla wszystkich części budynku, kosi trawę usuwa śnieg, lód, liście, śmieci z chodnika, parkingu itp., zamyka i otwiera o określonym czasie drzwi wejściowe, monitoruje włączanie i wyłączanie oraz naprawy systemów grzewczych, hydraulicznych, elektrycznych, klimatyzacyjnych, itp.
Pamiętać należy tutaj, że pracownikiem ochrony jest osoba wykonująca zadania ochrony. Oceny czy dana osoba wykonuje zadania ochrony dokonywać należy in concreto mając na uwadze charakter czynności wykonywanych przez tę osobę oraz ustawowe definicje ochrony osób i mienia, a także treść art. 3 ustawy o ochronie osób i mienia, który określa formy realizowania ochrony osób i mienia.13 Dodać tutaj też należy, że pracownikiem ochrony nie jest osoba, która wykonuje zadania ochrony na rzecz przedsiębiorcy, który świadczy usługi ochrony osób i mienia w zakresie nieobjętym obowiązkiem uzyskania koncesji.
W art. 15, ust. 2 czytamy: „Koncesji nie wymaga działalność gospodarcza w zakresie, o którym mowa w art. 3 pkt 2, jeżeli nie dotyczy obszarów, obiektów i urządzeń określonych w art. 5." Natomiast art. 3, pkt 2 mówi, że: „Ochrona osób i mienia realizowana jest w formie: „zabezpieczenia technicznego, polegającego na:
a) montażu elektronicznych urządzeń i systemów alarmowych, sygnalizujących zagrożenie chronionych osób i mienia, oraz eksploatacji, konserwacji i naprawach w miejscach ich zainstalowania,
b) montażu urządzeń i środków mechanicznego zabezpieczenia oraz ich eksploatacji, konserwacji, naprawach i awaryjnym otwieraniu w miejscach zainstalowania." Z kolei art. 5 mówi o: obszarach, obiektach, urządzeniach i transportach podlegających obowiązkowej ochronie.
W świetle powyższego należy postawić pytanie czy czynności dozwolone dla osoby nie posiadającej licencji pracownika ochrony wymagają posiadania przez przedsiębiorcę koncesji na prowadzenie działalności gospodarczej ?
Czy ustalanie uprawnień do przebywania na obszarach lub w obiektach chronionych oraz legitymowania osób, w celu ustalenia ich tożsamości wymaga posiadania przez przedsiębiorcę koncesji ?
Czy bileter w kinie nie ustala uprawnień do przebywania w obiekcie ? Czy portier wpuszczający do biurowca osoby za okazaniem legitymacji pracowniczej lub wystawiający przepustkę nie ustala uprawnień do przebywania na obszarach lub w obiekcie i nie legitymuje osób ?
Czy tenże bileter lub portier nie wzywa osób do opuszczenia obszaru lub obiektu w przypadku stwierdzenia braku uprawnień do przebywania na terenie chronionego obszaru lub obiektu albo stwierdzenia zakłócania porządku ?
Czy tenże bileter lub portier ma prawo do ujęcia osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla chronionego mienia, w celu niezwłocznego oddania tych osób Policji ?
I w końcu czy może skorzystać z uprawnień obywatelskich tj. działania w ramach obrony koniecznej i stanu wyższej konieczności, a także ujęcia przestępcy na gorącym uczynku ?
Odpowiedzi na powyższe pytania wydają się być twierdzące, zatem albo przedsiębiorca zatrudniający portiera, stróża lub biletera winien posiadać koncesje na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie ochrony osób i mienia albo tego typu działalność nie wymaga posiadania przez przedsiębiorcę koncesji. Jeżeli tego typu działalność nie wymaga koncesji to należy domniemywać, że nawet jeżeli pracownik wykonuje te same czynności na rzecz przedsiębiorcy posiadającego koncesję nie jest on pracownikiem ochrony. Jeżeli pracownik nie jest pracownikiem ochrony to automatycznie podmiot zatrudniający tego pracownika nie realizuje usług ochrony.
Pytanie zatem brzmi: Z czym mamy do czynienia ?
Z naiwnością klienta, który nie zdaje sobie sprawy z tego, że chociaż podpisał umowę o usługę ochrony obiektu otrzymuje zupełnie inną usługę czy z wykorzystaniem przez przedsiębiorcę świadczącego rzekomo usługę ochrony nieświadomości klienta, który zamiast ochrony obiektu otrzymuje usługi portiersko - dozorcoskie ?
Inną sprawą jest ryzyko jakie pociąga za sobą praca w charakterze pracownika ochrony. Ryzyko bezpośredniej konfrontacji z przestępcą jest bardzo duże. Jak podaje Zbigniew Nowicki w zbadanych 120 sprawach o takie zamachy przestępcze, w obiektach gospodarczych i administracyjnych (poza bankami, pocztami i kantorami walutowymi), bandyci zaatakowali w 93 przypadkach pracowników dozoru obiektu (77,5 % z ogółu) 14, a więc osób nie posiadających licencji. Świadczy to o tym, że nielicencjonowany „pracownik ochrony" potencjalnie nie stanowi prawie żadnej przeszkody dla przestępcy, co jest chyba w pewnym sensie zrozumiałe skoro nie posiada nawet minimalnych kwalifikacji zawodowych.
Ponadto zwrócić też należy uwagę na to, iż w programie szkolenia licencyjnego jest blok zatytułowany „Zasady udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej". Przeważająca większość nielicencjonowanych „pracowników ochrony" nie posiada podstawowej wiedzy w tym zakresie i nie jest w stanie udzielić takiej pomocy osobie/om jej potrzebującym. Osoby nie posiadające licencji niejednokrotnie nawet nie zdają sobie sprawy z tego, że właśnie im może być potrzebna taka umiejętność. Na pytania związane ze znajomością zasad udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej w większości wypadków odpowiedź brzmiała: „Przecież nikt nie będzie do mnie strzelał". Świadczy to o całkowitym braku zrozumienia roli pracownika ochrony i braku świadomości współczesnych zagrożeń z jakimi spotkać się może pracownik ochrony.
Czy zatem można mówić o jakimkolwiek bezpieczeństwie obiektów, obszarów i osób, których bezpieczeństwo zależy od ludzi posiadających mniej niż mgliste pojęcie o celach, zadania, roli i obowiązkach pracowników ochrony ?
Kolejna sprawa to zasady współpracy pomiędzy pracownikami ochrony, a policją, jednostkami ochrony przeciwpożarowej, obrony cywilnej i strażami gminnymi (miejskimi). Określa je rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie określenia szczegółowych zasad współpracy specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych z Policją, jednostkami ochrony przeciwpożarowej, obrony cywilnej i strażami gminnymi (miejskimi)15. Jak łatwo zauważyć dotyczy specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych członkami, których mogą być jedynie pracownicy ochrony posiadający licencję pracownika ochrony. Zatem w przypadku braku statusu SUFO nie są określone jakiekolwiek zasady współpracy.
I jeszcze kolejne pytanie: Jaka jest odpowiedzialność prawna pracownika posiadającego licencję, a jaka pracownika jej nie posiadającego ?
Pracownik nie posiadający licencji poza ewentualną odpowiedzialnością karna za przestępstwo lub wykroczenie, których się dopuścił odpowiada jedynie na podstawie przepisów Kodeksu pracy o ile oczywiście był zatrudniony na umowę o pracę. Na licencjonowanym pracowniku ochrony poza w/w odpowiedzialnością ciąży jeszcze odpowiedzialność wynikająca z ustawy o ochronie osób i mienia.
Czy zatem zleceniodawcy zdają sobie sprawę, że niekiedy nawet w sytuacji zatrudnienia koncesjonowanej firmy ochrony tak naprawdę tej ochrony nie posiadają ?
mgr inż. Paweł Pajorski
właściciel Biura Ochrony „PROTECTOR" z Krakowa,
licencjonowany pracownik ochrony fizycznej
licencjonowany pracownik zabezpieczenia technicznego,
absolwent Wydziału Strategiczno-Obronnego
(kierunek Bezpieczeństwo Narodowe)
Akademii Obrony Narodowej,
członek International Bodyguard Association,
członek Polskiego Związku Instruktorów Służb Mundurowych.
1 Art. 2, ust. 5 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, poz. 740,z późniejszymi zmianami).
2 Art. 2, ust. 4 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, poz. 740,z późniejszymi zmianami).
3 Art. 2 ust. 6 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, poz. 740, z późniejszymi zmianami).
4 Art. 2 ust. 2 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, poz. 740,z późniejszymi zmianami).
5 Art. 3 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, poz. 740, z późniejszymi zmianami).
6 Art. 38, ust. 2 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, poz. 740, z późniejszymi zmianami).
7 Art. 36, ust. 1 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, poz. 740, z późniejszymi zmianami).
8 Art. 26, ust. 1 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, poz. 740, z późniejszymi zmianami).
9 Art. 27, ust. 1 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, poz. 740, z późniejszymi zmianami).
10 Tomasz R. Aleksandrowicz, Ustawa o ochronie osób i mienia. Komentarz, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2002, s. 50.
11 Art. 25 i 26 Kodeksu karnego.
12 Słownik wyrazów obcych, PWN
13 Grzegorz Gozdór, Ustawa o ochronie osób i mienia. Komentarz, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2005, s.55.
14 Zbigniew T. Nowicki, Ochrona osób i mienia. Podstawy organizacyjno - prawne. Wydawnictwo TNOiK, Toruń 1999, s. 89.
15 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 grudnia 1998 r. (Dz. U. Nr 161, poz. 1108) w sprawie określenia szczegółowych zasad współpracy specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych z Policją, jednostkami ochrony przeciwpożarowej, obrony cywilnej i strażami gminnymi (miejskimi).
Przystoi aby Ojczyzna droższa nam była niz my sami sobie.
Krzysztof Piekarz
