Najważniejszymi strukturami anatomicznymi stawu kolanowego są: struktury kostne, powierzchnie stawowe (chrząstka stawowa), łąkotki, więzadła, mięśnie, staw rzepkowo-udowy (między kością udową a rzepką) i torebka stawowa. Rzepka jest spłaszczoną kością włączoną w aparat wyprostny kolana. W prawidłowym stawie kolanowym występują chrzęstno-włókniste łąkotki: boczna i przyśrodkowa. Ograniczają zakres ruchomości kolana, poprawiają jego zwartość i osłaniają chrzęstne powierzchnie stawowe. Stabilizację stawu poprawiają więzadła poboczne i krzyżowe. Stabilizatorami czynnymi kolana są mięśnie działające na staw kolanowy. Najsilniejszym z nich jest mięsień czworogłowy, decydujący o wyproście kolana. Pozostałe stabilizatory czynne to mięśnie: smukły, krawiecki, półścięgnisty, podkolanowy, półbłoniasty, dwugłowy uda oraz brzuchaty łydki.
Staw kolanowy jest największym stawem ustroju ludzkiego, ale niestety równocześnie jednym z najbardziej wrażliwych i ulegających częstym uszkodzeniom. Urazowe obrażenia stawu kolanowego stanowią 15-30% wszystkich uszkodzeń ciała. Występują one u osób w różnym wieku, najczęściej u ludzi uprawiających sporty wyczynowe. W urazowych obrażeniach stawu kolanowego prawidłowe rozpoznanie bywa bardzo skomplikowane, ponieważ uszkodzenie kilku struktur anatomicznych stawu jednocześnie może wywoływać różnie nasilone objawy kliniczne. W postępowaniu diagnostycznym najistotniejsze jest ustalenie, które struktury anatomiczne zostały uszkodzone w wyniku ostrego lub przewlekłego urazu i w jakim stopniu nastąpiło upośledzenie funkcji stawu. W ostrych uszkodzeniach urazowych kolana prawidłową diagnozę należy postawić tak szybko, jak to możliwe. W ostatnim czasie na całym świecie podnosi się problem konieczności leczenia pourazowych uszkodzeń chrząstki stawowej jako profilaktyki choroby zwyrodnieniowej stawów.
Chondromalacja rzepki jest to powstawanie szczelin pomiędzy włóknami łącznotkankowymi. Chrząstka traci połysk i gładkość, a ubytki chrząstki stawowej sięgają kości. Występuje u młodzieży i dorosłych, zwykle po urazie. Pojawia się ból przedniej części kolana, najczęściej przy prostowaniu czy schodzeniu ze schodów, oraz niewielki wysięk i obrzęk kolana z zanikiem mięśni uda i bolesnością uciskową powierzchni stawowej rzepki. Następstwem urazów z uszkodzeniem dowolnych struktur, w tym chrząstki stawowej, może być zwyrodnienie stawu kolanowego. Poza objawami podobnymi do wymienianych, w chondromalacji pojawiają się zmiany radiologiczne w postaci wyrośli kostnych kości udowej lub piszczelowej. O rozpoznaniu decyduje triada objawów: ból, dysfunkcja kolana i zmiany radiologiczne. W chorobie zwyrodnieniowej stawów dochodzi do zaburzenia procesu syntezy proteoglikanów. Siarczan glukozaminy, aminocukier naturalnie występujący w organizmie człowieka, stanowi substrat do produkcji proteoglikanów i ułatwia syntezę kwasu chondroitynosiarkowego poprawiającego odbudowę chrząstki. Uzupełnianie niedoborów siarczanu glukozaminy stanowi nowoczesną metodę leczenia zwyrodnienia stawów, szczególnie w przypadku etiologii pourazowej i przeciążeniowej.
Postępowanie niefarmakologiczne
1. Zmniejszenie przyparcia powierzchni stawowych poprzez redukcję wagi, dodatkowe podparcie np. laska, ograniczenie dźwigania ciężarów oraz zastosowanie roweru jako środka lokomocji.
2. Prawidłowe ustawienie kończyny przy zastosowaniu wkładek do obuwia.
3. Ćwiczenia zwiększające masę mięśniową.
4. Ćwiczenia w odciążeniu, poprawiające ruchomość stawu.
5. Poprawa stabilności stawu przy użyciu unieruchomień.
6. Zmniejszenie bólu poprzez fizykoterapię z uwzględnieniem krioterapii.
7. W ostateczności leczenie operacyjne: usztywnienie stawu kolanowego, wymiana na protezę czy też transplantacja chrząstki.
Postępowanie farmakologiczne
1. Przy niewielkich, okresowych bólach stosowanie maści ze środkami przeciwbólowymi, przeciwzapalnymi oraz doraźne stosowanie doustnych środków przeciwbólowych.
2. Przy bólach o średnim nasileniu stosowanie środków przeciwbólowych np. paracetamolu.
3. Przy braku poprawy włączenie niesterydowych leków przeciwzapalnych.
4. W uzasadnionych przypadkach przepłukiwanie chorego stawu solą fizjologiczną.
5. W towarzyszącym wysięku stawu kolanowego usunięcie płynu i jednorazowe podanie dostawowe leku z grupy glikokortykosterydów. Postępowanie to można parokrotnie powtórzyć w odstępach kilkutygodniowych lub dłuższych.
Postępowanie wspomagające
1. W związku z częstym współistnieniem patologii naczyń krwionośnych, w leczeniu zwyrodnień stawów stosować można środki poprawiające krążenie i metabolizm tkanek np. wit. C i rutynę.
2. Środki homeopatyczne i homeotoksyczne np. Zeel T.
3. W przypadkach ze znacznymi odczynami bólowymi i zapalnymi stosowanie niskodawkowej glikokortykoterapii np. do 5 mg Encortonu na dobę.
Poprawa struktury chrząstki
Nie istnieją preparaty farmakologiczne, których stosowanie może szybko i skutecznie poprawić strukturę i zwiększyć masę chrząstki stawowej. Na rynku farmaceutycznym jest kilka preparatów, których korzystny wpływ na spowolnienie procesu destrukcji stawu został potwierdzony w badaniach klinicznych.
1. Dostawowe stosowanie kwasu hialuronowego np. preparatu Hyalgan.
2. Diaceryna np. Artrodar do stosowania doustnego.
3. Wyciągi z owoców awokado oraz z soi, stymulujące syntezę macierzy chrząstki.
4. Wyciągi z chrząstki rekina.
5. Siarczan glukozaminy (preparat Arthryl - z przepisu lekarza)
6. Glucosamin - siarczan glukozaminy proponowany przez Hi Tec Nutrition.
GLUCOSAMIN (Hi Tec Nutrition)
Aminocukry to substancje naturalnie występujące w przyrodzie. Wchodzą w skład proteoglikanów biorących udział w budowie chrząstki stawowej. Organizm człowieka potrafi je syntetyzować i w normalnych warunkach ich substytucja nie jest konieczna. W przypadkach spowodowanych wadliwą produkcją - u ludzi starszych lub nadmiernym zużyciem - u sportowców wyczynowych, może dojść do niedoborów, które prowadzą do chorób zwyrodnieniowych stawów objawiających się bólami i zaburzeniami funkcji. Siarczan glukozaminy, który wchłania się dobrze z przewodu pokarmowego i przenika do chorej chrząstki ułatwiając jej regenerację, może temu zapobiec. Jako substancja naturalna nie jest toksyczny. Szczególnie polecany w zwyrodnieniu stawu kolanowego. Nie są znane objawy uboczne stosowania preparatu. Nie polecamy stosowania Glucosaminu u kobiet w ciąży i małych dzieci.
Składniki
Mikrokrystaliczna celuloza (substancja wypełniająca), siarczan glukozaminy, witamina C, witamina E, stearynian magnezu (substancja przeciwzbrylająca), żelatyna (powłoka kapsułki). Nie zawiera aspartamu!
Uwaga!
1 kapsułka dietetycznego środka spożywczego Glucosamin zawiera 500 mg siarczanu glukozaminy. Opakowanie 60 kapsułek po 1000 mg. Masa netto 60 g.
Proponowane dawkowanie
3 x dziennie po 1 kapsułce, krótko po posiłku.
Podsumowanie
Brak znanych objawów ubocznych stosowania Glucosaminu powoduje, że środek ten może znacznie zmniejszyć powikłania urazów stawów kolanowych (i nie tylko) w sporcie wyczynowym. Najwyższa jakość, dostępność, niska cena oraz możliwość stosowania w dawkach podzielonych pozwalają na uznanie preparatu za jedno z największych osiągnięć suplementacji ostatniego okresu.
lek. med. Dariusz Czarnecki